صفحه اصلي > اجتماعی > نقش روزه در سلامت روان
نقش روزه در سلامت روان7 تیر 1393. نويسنده: monshi |
 امروزه میلیونها انسان در دنیا به ویژه در کشورهای توسعه یافته و متمدن از بیماری‌های روانی و از نبود آرامگاه روحی به شدت رنج میبرند و دهها انسان در روز در سرتاسر جهان به خاطر اضطرابهای روحی و فقدان پناهگاه معنوی، پوچ انگاریِ این عالم، دست به خودکشی می زنند. به گفته روان شناسان، توجه به مسایل عبادی و امور ماوراء طبیعی، بهترین درمان این بیماریهاست و روزه که از مهمترین عبادات الهی و از اساسی ترین فرایض دینی به شمار میرود، شایستهترین درمان برای فشارهای روحی و بیماری‌های روانی دانسته شده است، زیرا انسان روزه‌دار، خود را در جهانی میبیند که از خود حساب و کتابِ دقیق دارد و گرداننده آن، نیرویی است که فناپذیری و نیستی در وجودش راه ندارد. نقش روزه در سلامتیِ روان و طهارت روح، به مراتب افزونتر از نقش آن در سلامتی جسم است؛ زیرا گرفتن روزه هم باعث کاهش بیماری‌های روانی (حتی در بعضی موارد سبب درمان قطعیِ آنها) می‌شود و هم تقویت، پاکی و بزرگی روح را در پی دارد. تقویت اراده یکی از موارد آثار روحی و روانی روزه است. انسان موجودی است دارای اراده و اختیار لذا هم می‌تواند بر کارهای زشت و غیرقانونی دست زند و هم قادر است کارهای خوب و پسندیده انجام دهد. بر سرِ این دوراهی، آنچه وی را در پیروی از فرمانِ خِرد و فطرتِ پاک انسانی و پاگذاری روی خواست های نفس سرکشیده و هواهای لجام گسیختهی شهوت حیوانی، توانمند میسازد، شناخت آفریدگار یکتا و پیروی از دستورهای نجاتبخش اوست و بدون شک یکی از مهمترین دستورالعملهای خداوند بزرگ، فریضۀ روزه است. انسانی که در روزهای روزه‌داری با آنکه در میان نعمتهای فراوان و غذاهای متنوع غرق است و برای بهرهبرداری از انواع لذتهای شهوانی توانایی دارد، وقتی به امر خداوند حکیم از خوردن همه آن نعمتها و غذاها دست کشیده و روی تمام لذایذ پا میگذارد، در حقیقت توفیق یافته تا مهار نفس سرکش را در اختیار خود گیرد، یعنی این انسان توانسته است برای نفس سرکشش «بِرِیک» بسازد تا با استفاده از آن در موارد خطرناک، خود و ایمانش را از افتادن در پرتگاههای بیتقوایی حفظ کند؛ پس روزه در واقع، ارادهی انسان را قوی ساخته و مهارِ نفس سرکش را در اختیار او قرار می‌دهد. پیامبر اکرم می فرمایند؛”روزه آرزوهای نامشروع نفس را از بین می برد و نیروی شهوات را کنترل می‌کند.” پاکیزگی روح و نزدیکی به خدا از دیگر آثار روحی و روانی روزه است، به عبارتی پس از آنکه انسان روزه‌دار، مهار نفس را در دست گرفت و غریزههای گوناگون خود را تعدیل و اداره کرد، زمینه را برای انجام واجبات و ترک محرمات آماده میسازد؛ برای چنین انسانی از هر لحاظ، شرایط برای توبه و بازگشت به سوی خداوند بخشایشگر فراهم است و با یک توبه حقیقی و پشیمانی واقعی، می‌تواند خانۀ خاک آلود دل را تکان داده و آیینۀ غبار گرفتۀ عقل را پاک و مصفا سازد تا از یک روح پاک و روان سالم بهرهمند شود. دین اسلام از آنجا که دین کامل و جامع است به تمام ابعاد وجودی انسان و به همه زوایای زندگی او عنایت تام دارد؛ از این جهت آفریدگار هستی با وضع قوانین جاودانه و با تسریع دستورات عادلانه، هم نیازمندیهای جسمی او را برطرف میسازد و هم به ضرورتهای روحی او پاسخ می‌دهد؛ اگر از یک سو با تسریع عبادات به پرورش و پالایش روح او میپردازد از سوی دیگر همین عبادات را دوا برای درمان مرضهای بدنی او نیز قرار می‌دهد؛ اگر روزه را برای تقویت اراده و بالا بردن عزت نفس بندهاش واجب می‌کند، از جانب دیگر آن را به عنوان بهترین داروی شفابخش برای کاهش اختلالات عصبی و اضطرابهای روحی او نیز معرفی می‌کند. انسان روزه‌دار نیک میداند که زندگی انسان هیچگاه پایان ندارد بلکه فقط چهره میگرداند و در کیفیت آن، دگرگونی پیش می‌آید؛ اینگونه انسان همواره به زندگی خویش لبخند زده و فردای خویش را درخشان میبیند. بنده روزه‌دار هرگز خویش را تنها تصور نمی‌کند، بلکه خود را تحت نظارت دقیق و همیشگی نیروی قدرتمند و جاوید میبیند و در همه حالات کمکهای نهانی و امدادهای غیبی آفریدگار خویش را در لحظه لحظۀ حیات خویش تجربه می‌کند. باید هوشیار و آگاه باشیم که صنعت و فنّاوریِ پیشرفتۀ چند قرن اخیر، گرچه در بسیاری از ابعاد زندگی مادی انسان، نیازمندیهای انسان را به حداقل رسانده ولی بیتوجهی به مسایل متافیزیکی و پشت پا زدن به ارزشهای معنوی، خسارت جبران ناپذیری در بُعد روحی و روانی بشر به وجود آورده است. این نکته را نیز نباید فراموش کرد که تنها راه برون رفت از این بحران حیرت آور، برگشت به امور معنوی است. در یک بررسی جدید یک ایرانی که در مورد تاثیر روزه بر سلامت روان و کاهش میزان افسردگی روزه‌داران انجام شد، تعداد ۳۶۱ دانشجو به صورت تصادفی انتخاب شدند و اطلاعات مورد نیاز توسط پرسشنامه‌هایی جمع‌آوری شد. روش کار به این ترتیب بود که آزمون‌های علمی و استاندارد شده افسردگی توسط نمونه‌های مورد پژوهش، ۱۰ روز قبل از ماه رمضان به عنوان دوره پیش آزمون و نیز و به فاصله ۱۰ روز بعد از ماه مبارک رمضان به عنوان پس آزمون را روزه‌داران تکمیل کردند و با کنترل عوامل مداخله‌کننده دیگر، میانگین نمرات این دو، ارزیابی و با استفاده از روش‌های آماری و در مقایسه با اشخاصی که روزه نداشتند، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته‌های این پژوهش نشان داد که میانگین نمرات افسردگی نمونه‌های روزه‌دار، بعد از ماه رمضان، از لحاظ آماری کاهش معنی‌داری داشته است و به این ترتیب نتایج این پژوهش بر تاثیرات مثبت روزه بر افزایش سلامت روانی و نیز کاهش میزان افسردگی روزه‌داران صحه گذاشت. در سال‌های اخیر استفاده از مذهب و اعتقادهای دینی، توسط سیاست‌گذاران و تدوین‌کنندگان راهبردهای بهداشت روان جامعه‌نگر، در سازمان جهانی بهداشت مورد توجه روزافزونی قرار گرفته است به طوری که در تعریف راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش چهارم (DSM-IV) که برای تشخیص بیماری‌های روانی مورد استفاده روان‌شناسان و روان‌پزشکان قرار می‌گیرد، فقدان دین به‌عنوان یک مشکل مذهبی و به شکلی اختصاصی مطرح شده است و به‌طور خلاصه پیامدهای بالینی آن را که از نبود اعتقاد و ایمان ناشی می‌شود، شامل عصبانیت، تنفر، پوچی، ناامیدی، غمگینی و انزوا تعریف کرده است. به باور روان‌شناسان و سایر متخصصان بهداشت روانی، روزه به عنوان یکی از مناسک مذهبی در کنار اثرات مثبتی که بر سلامت جسمانی دارد برای سلامت روانی نیز مفید است. آنها اعتقاد دارند در اثر روزه، اعتماد و آسایش خاطر برای انسان به وجود می‌آید زیرا انسان درک می‌کند که با روزه‌داری با خدای جهان و آفریننده خود رابطه پیدا کرده و از این روش به آرامش و رضایت دلنشینی دست می‌یابد. دو محقق کانادایی که در سال‌های اخیر تحقیقات گسترده‌ای را روی تاثیرات مذهب بر بهداشت روان انجام داده‌اند در آزمایش‌های خود نشان دادند هنگامی که افراد در مورد دین و خدا فکر می‌کنند به آرامش می‌رسند و پس از آن می‌توانند با مشکلات زندگی راحت‌تر روبرو شوند. شرکت‌کنندگان در این آزمایش در مورد دین و مذهب خود و همچنین واژه‌ها و کلمات مربوط به خداوند و دین نوشتند، سپس محققان، فعالیت مغزی آنها را هنگام تکمیل یک فعالیت رایانه‌ای ثبت کردند؛ نتایج نشان داد هنگامی که افراد به خداوند و دین فکر می‌کنند، فعالیت مغزی‌شان در برخی از نقاط مغز افزایش می‌یابد و به این طریق، احساس اضطراب و اندوه در آنها کاهش می‌یابد و به آرامش و شادی لذت‌بخشی می‌رسند. براساس پژوهش‌های علمی، روزه‌داری سبب آرامش روحی شده و استرس و نگرانی را از انسان روزه‌دار دور می‌کند؛ این امر مسلما تنها در سایه گرسنگی و تشنگی‌های بی‌هدف و بدون احساسات پاک معنوی میسر نخواهد شد، به عبارتی ارتباط معنوی انسان با معبود و توکل بر او باعث نوعی نشاط روانی در فرد می‌شود؛ در واقع آنچه که در سیستم عصبی انسان رخ می‌دهد و به صورت انواع رفتارها بروز می‌کند، بستگی به ترشح مواد میانجی سیستم عصبی دارد. محققان اروپایی با بررسی تاثیر روزه در مسائل روحی افراد روزه‌دار دریافتند که با پررنگ‌تر شدن اصول معنوی در ماه رمضان، بسیاری از مسائل روحی آنها از جمله وسواس، افسردگی و پرخاشگری کاهش چشمگیری می‌یابد. یکی دیگر از اثرات روحی روزه‌داری، پاسخمنطقی به امیالی است که پروردگار به آن امر و نهی کرده است، اینجاست که انسان به خاطر آن نیروی برتر به خود “نه” می‌گوید. شاید در بسیاری از شرایط زندگی، نه گفتن سخت باشد، اما اگر عادت کنیم که با خواسته خود یا دیگران موافقت کنیم، روزی فرا می‌رسد که دیگر به مزاحمت‌های فکری خود و خواسته‌های نگران‌کننده دوستان و اطرافیان هم نمی‌توانیم نه بگوییم، اما در روزهای پرفیض ماه رمضان تمرین می‌کنیم که با دلیل و منطق، خواسته‌ها را به زمان خاص خودش موکول کنیم. بازگشت |