صفحه اصلي > فرهنگی > در خانه‌های سنگی اشتهارد به روی شما باز است
در خانه‌های سنگی اشتهارد به روی شما باز استامروز, 10:31. نويسنده: monshi |
 در حاشیه کویر و دامنه‌های جنوبی البرز، سازه‌هایی خاموش و فراموش‌شده جا خوش کرده‌اند؛ درست در دل صخره‌های گنبدی‌شکل اشتهارد، خانه‌هایی پنهان شده‌اند که نه با آجر و ملات، بلکه با کندن سنگ و صبر ساخته شده‌اند؛ خانه‌هایی دستکند که یادگار دوران‌های کهن‌اند و روایتگر زندگی مردمی که برای بقا، سنگ را به پناهگاه بدل کردند. در جنوب استان البرز و در دل اقلیمی نیمه‌خشک و کویری، سازه‌هایی شگفت‌انگیز از دل سنگ سر برآورده‌اند. این خانه‌های سنگی که در محدوده شهرستان اشتهارد واقع شده‌اند، نمونه‌ای کم‌نظیر از معماری دستکند در ایران هستند؛ معماری‌ای که نه چیزی بر روی زمین می‌سازد، بلکه از دل زمین و کوه، فضاهایی برای زندگی می‌تراشد. مطالعات میدانی و شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهند که این مجموعه شامل ۱۳ تا ۱۴ بنای صخره‌ای مجزا است که در فواصل مختلف در گستره‌ای حدود یک و نیم کیلومتری پراکنده‌اند. ساختار زمین‌شناسی منطقه، متشکل از کوه‌هایی گنبدی‌شکل و سنگی است که به دلیل بافت خاص خاک و سنگ، برای کَندن مناسب بوده و امکان ایجاد چنین فضاهایی را فراهم کرده است. هرچند این خانه‌ها امروزه خالی از سکنه‌اند، اما روزگاری برای مردم منطقه، پناهگاهی امن در برابر سرمای زمستان، گرمای تابستان و دیگر مخاطرات طبیعی بوده‌اند. در میان بقایای این فضاهای سنگی، قطعاتی از سفال‌های دوره‌های مختلف تاریخی یافت شده که بیشتر آن‌ها به دوران اسلامی، به‌ویژه اواخر سده‌های سوم و چهارم هجری تا دوره صفوی بازمی‌گردد. البته برخی قطعات نیز به دوره اشکانی نسبت داده می‌شوند، هرچند ممکن است آن‌ها توسط چوپانان و رهگذران به این مکان آورده شده باشند. خانه‌های سنگی اشتهارد از نظر طراحی معماری نیز نکات جالب توجهی دارند. بیشتر آن‌ها دارای یک یا دو اتاق هستند و در دو مورد نیز خانه‌هایی سه‌اتاقه دیده می‌شود. ورودی این خانه‌ها عمدتاً به سمت شرق و جنوب باز می‌شود و هیچ ورودی‌ای رو به شمال یا غرب ساخته نشده است؛ انتخابی هوشمندانه برای مقابله با بادهای غالب منطقه که از این دو جهت می‌وزند. در سقف بسیاری از این خانه‌ها، حفره‌هایی برای تأمین نور طبیعی تعبیه شده است. برخی از فضاها نیز دارای ستون‌هایی سنگی در دل خود هستند که با دقت و مهارت در همان صخره‌ها تراشیده شده‌اند تا استحکام بنا را افزایش دهند. در مقایسه با دیگر نمونه‌های معماری صخره‌ای ایران همچون کندوان در آذربایجان شرقی و میمند در کرمان، خانه‌های سنگی اشتهارد دارای ویژگی‌های متمایزی هستند. برخلاف کندوان که در دل کوه‌های عمودی و به‌صورت عمودی حفر شده‌اند، خانه‌های اشتهارد حالتی افقی دارند و بر روی تخته‌سنگ‌های بزرگ و صاف ایجاد شده‌اند. همچنین برخلاف میمند که در بستر یک رودخانه قدیمی شکل گرفته، خانه‌های دستکند اشتهارد در منطقه‌ای کاملاً خشک و بیابانی بنا شده‌اند. همین ویژگی‌ها، معماری اشتهارد را به نمونه‌ای یگانه در میان سازه‌های صخره‌ای کشور بدل کرده است. در حال حاضر، این خانه‌ها عمدتاً متروک‌اند و تنها در فصول سرد سال، برخی چوپانان منطقه برای اقامت موقت از آن‌ها استفاده می‌کنند. با این حال، ثبت ملی این مجموعه به‌عنوان میراث فرهنگی، می‌تواند گامی مهم در مسیر حفاظت، مرمت و توسعه گردشگری در منطقه باشد. در کنار این مجموعه معماری ارزشمند، جاذبه‌های طبیعی و تاریخی دیگری نیز در اشتهارد وجود دارد: رود شور (ابهررود)، دریاچه نمک، کوه‌های رنگی، غار نمکی و بافت تاریخی شهر اشتهارد، همگی در نزدیکی این خانه‌ها قرار دارند. این ظرفیت‌ها اشتهارد را به نقطه‌ای مستعد برای گردشگری فرهنگی و طبیعت‌گردی بدل کرده‌اند. برگزاری جشنواره‌های نجوم، مسابقات ورزشی در کویر، پیست شترسواری یا موتورسواری در کنار خانه‌های سنگی از جمله فرصت‌هایی است که می‌تواند این منطقه را در نقشه گردشگری کشور برجسته کند. خانه‌های سنگی اشتهارد، فقط یادگاری از معماری گذشته نیستند؛ آن‌ها آینه‌ای از هوش، خلاقیت و تلاش انسان برای زندگی در دل طبیعت خشن هستند. گنجینه‌ای از تاریخ که منتظر توجه و پاسداشت نسل امروز مانده است. بازگشت |