صفحه اصلي > گفتگو > شعر درفرهنگ ایرانی حرف اول وآخر را می زند
شعر درفرهنگ ایرانی حرف اول وآخر را می زند11 آذر 1393. نويسنده: monshi |
 عضو آکادمیک کارگروه کشوری شعرخوانی با اشاره به تدوین کتاب راهنمای شعرخوانی، عقیده دارد "چیزی درباره شعر کودک نیست که مطرح باشد و در این کتاب به آن نپرداخته باشیم." شعر همواره بخشی جدانشدنی از فرهنگ این مرز و بوم بوده است و کمتر کودک ایرانی است که شعر را دست کم از لالایی های متنوع نشنیده و با آن به خوابی شیرین نرفته باشد. به عقیده متخصصان زبان، شعر، ابزار ایجاد انگیزش های شخصی در بیداری علاقه کودکان و نوجوانان برای آموزش است و می تواند با خلق مفاهیم زیبا و لذت بخش بر دانش فرهنگی و زبانی تاثیری سودمند بگذارد. با توجه به اهمیت شعر به عنوان ابزاری برای آموزش، کانون پرورش فکری به عنوان یکی از مراکز مهم مرتبط با کودکان و نوجوانان همواره فعالیت هایی در این باره داشته است اما اوایل سال ۱۳۹۰ موضوع لزوم بازنگری این فعالیت و شناسایی روش های خلاقانه و مفید احساس شد و کارگروه کشوری تخصصی شعرخوانی با هدف تدوین کتاب راهنمای شعرخوانی ویژه مربیان کانون با مدیریت پرورش فکری استان البرز کلید خورد. کارگروهی که پس از حدود دو سال فعالیت و پژوهش و بررسی، سه مجلد را با موضوع راهنمای کار شعرخوانی برای مربیان تدوین و آماده کرد. دو جلد نخست این مجموعه پژوهش محور بوده و شامل مجموعه ای از اطلاعات گردآوری شده توسط اعضا کارگروه است، اما کتاب سوم کاملاً تألیفی و توسط خود اعضا به رشته تحریر درآمده است. رشید کاکاوند از چهره های ادبی کشور، عضو آکادمیک این کارگروه است. کاکاوند از آن دسته افرای است که در زمینه های مختلف ادبی صاحب نظر است؛ وی شاعر، داستان‌نویس، ترانه‌سرا، پژوهشگر ادبیات، مجری رادیو و تلویزیون و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی است، و وقتی قرار است درباره شعر با او به گفتگو بنشینی، آنقدر اندوخته دارد که با دستی پر برگردی. با کاکاوند درباره فعالیت های کارگروه کشوری شعرخوانی گفتگو کردیم. وی مطالب این کارگروه را تا آنجا جامع دانسته که عقیده دارد "چیزی درباره شعر کودک نیست که مطرح باشد و به آن نپرداخته باشیم." کانون پرورش فکری همواره فرهنگ ساز بوده و قابل اعتماد این شاعر و داستان نویس پیش از ورود به موضوع کارگروه، ابتدا به پیشینه فرهنگی کانون پرورش فکری اشاره کرد و گفت: کانون در اواخر دهه چهل و اوایل دهه ۵۰ به دلیل تمرکز روی وجوه تربیتی همیشه فرهنگ ساز بوده است. با نگاهی به فهرست چهره های درجه یک معاصر از نیمه دوم دهه چهل به بعد می بینیم که خاستگاه همه آنها بدون استثناء از کانون پرورش فکری بوده است. وی گفت: در واقع اگر کانون را برداریم سینمای ما چهره شاخصی ندارد. بدون تعارف چهره های مطرح و تاثیرگذار و صاحب نام حوزه های مختلف هنری از کانون شروع کرده اند. تشکیل کارگروههایی مانند کارگروه شعرخوانی مستلزم ایجاد اعتماد در مخاطب است و معتقدم کانون به دلیل داشتن سابقه ای خوب و تمرکز بر فرهنگ سازی و تربیت نسل جوان توانسته این اعتماد را ایجاد کند. در کنار اینها فعالیت های این مرکز هیچ وقت نمایشی نبوده که دلیل دیگری در جلب اعتماد مخاطب است. کاکاوند با بیان این واقعیت که برای پرورش نسل آینده ناگزیریم به مولفه هایی فرهنگی دست بیندازیم، تصریح کرد: حال آنکه این مولفه ها مورد غفلت واقع شده است. ما می بینیم که پرورش یا تربیت متاسفانه در ارگان بزرگی مثل آموزش و پرورش یا ارگانهای مشابه خیلی محدود تعریف شده و عموما تربیت به معنای ادب کردن یا تعریف اخلاقی مورد نظر بوده است. در حالی که با نگاهی به عمق این واژه، تریبت به معنای تربیت روانی کودکان و نوجوانان که مربوط به اصول زیبایی شناسی و تلطیف روحیه و ترمیم مشکلات روانی آنها است، تلقی می شود. وی در ادامه زیبایی را لازمه جامعه دانست و گفت: بچه ها به کانون می آیند تا زیبا بودن و زیبا اندیشیدن را تمرین کنند و زمانی که این اتفاق افتاد نسلی که بعدها نسل جوان سرزمینمان را شکل می دهد به کلی از صفات ناپسند دوری می گزیند. انس به زیبایی مانع بروز رفتارهای غیراخلاقی است. شناخت زیبایی مبنایی است که امروز جامعه ما به آن نیاز دارد؛ اگر چه ما تبلیغ زیبایی نمی کنیم، زیبایی مفهوم بسیار گسترده ای دارد. سالهاست معتقدم داروی همه دردهای فرهنگی و سیاسی و اقتصادی ما دست هنر است ولی از آن غافلیم. شعر در فرهنگ ایرانی حرف اول و آخر را می زند عضو آکادمیک کارگروه کشوری شعرخوانی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با این توضیحات در مورد اهداف کارگروه گفت: کارگروه شعرخوانی در کنار دیگر کارگروهها در واقع برای هدفمند کردن فعالیتهای کانون شکل گرفته است. می خواهد به نوعی تدوین علمی کند. گو اینکه این بحثها خیلی نمی توانند خط کشی های قطعی علمی داشته باشند و ما در این نشستها با اشراف به این امر دستور العمل نمی دهیم زیرا دستور العمل به معنای باید و نباید است. کاکاوند اظهار داشت: زمانی که در مقوله پرورش، هنر و شعر صحبت می کنیم باید یادمان باشد اصلا قطعیتی وجود ندارد. اما می توانیم پیشنهاد بدهیم و راهنمایی کنیم. هدف این است کتابی از دل بحثهای کارگروه شعرخوانی بیرون بیاید که راهنمای خوبی برای مربیان فرهنگی و شعرخوانی کانون باشد تا به اهداف پرورشی و گاهی آموزشی بهتر دست پیدا کنند. ما در جلسات متعددی دور هم نشستیم . همه از دوستانی هستند که تجربه شعرخوانی و مربی گری در کانون دارند. فضای کانون را می شناسند و دغدغه های فرهنگی دارند. وی با بیان اینکه در جلسات متعدد با حضور مربیان کانون و کسانی که دغدغه فرهنگی دارند درباره اینکه اساسا چرا شعرخوانی باید تبلیغ شود، بحث شد، اظهار داشت: شعر به عنوان مهمترین مولفه هنری و طبیعتا مهمترین مولفه فرهنگ ملی ما همیشه مورد نظر بوده و در بحثهای آموزشی نیز همیشه برای فهم بهتر مخاطب به کار برده شده است. پای منبر روحانیون، در سخنرانیها و تبلیغات سیاسی و .. شعر با فرهنگ عمومی مردم آمیخته است؛ لذا مقوله ای است که در فرهنگ ما حرف اول و آخر را می زند. ما حتی روی سنگ قبرها که نقطه پایان زندگی دنیوی است شعر می نویسیم. کتاب راهنمای شعرخوانی، دستور العمل نیست کاکاوند گفت: شعر در فرهنگ ایرانی دارای مفاهیم زیبایی شناسی و نظمی پذیرفتنی است که با قوه تخیل نیز همراه است. زیبایی در زبان در اندیشه در احساس، می تواند روان آدم ها را پرورش دهد و در سخت ترین شرایط اقتصادی و اجتماعی و خانوادگی ممکن است یک بیت شعر آرامتان کند. حتی موسیقی که بی واسطه ترین هنر در جهان است در فرهنگ ما با شعر عجین شده است. بدون شعر نمی توان موسیقی را تصور کرد؛ حتی قطعات بی کلام را. یکی از استادان بی نظیر موسیقی استاد حسین دهلوی جایی گفته بود که من وقتی می خواهم قطعه ای بی کلام را بسازم ابتدا در ذهنم از شعر الهام می گیرم و براساس آن قطعه بی کلام می سازم. با این مثال می خواهم بگویم که شعر چه جایگاهی در فرهنگ ما دارد. پس شعر خوانی در مجموعه ای فرهنگی که قصد تعلیم و تربیت دارد و عنوانش پرورش است می تواند نه تنها به عنوان یک ابزار قدرتمند بلکه به عنوان موضوعی جدی مورد نظر باشد. شعر جایگاهش مشخص است و اهمیتی که در کانون به شعر داده می شود بدیهی است زیرا در کانون رفتار پرورشی مدنظر است. وی با اشاره به تدوین کتاب راهنمای شعرخوانی تاکید کرد: این کتاب راهنماست و دستور العمل نیست. سعی کردیم تمام احتمالات مختلف را در باب شعرخوانی و حوزه های متعدد معنایی و شرایط مختلف کلاسها در نظر بگیریم تا جواب مشکلات احتمالی مربیان در حین شعرخوانی در این کتاب پاسخ داده شود. نمونه های شعر خوانی، شیوه های مختلف و شاخص های ارزش گذاری و .. در این کتاب کمابیش تعریف شده و با مثال و مصداق به سراغش رفتیم. کاکاوند تاکید کرد: در تمام مراحل این موضوع گوشه ذهنمان بود که این یک راهنمای خوب است ولی همه حرف اینجا نیست. مربیان باید با علاقه و خلاقیت شخصی خود رفتار کنند و هر جا نیاز به راهنما داشتند این کتاب می تواند گره گشا باشد. اما اتفاق اصلی در کلاسها و در مراکز می افتد. هیچ معلمی فقط از روی کتاب درس نمی دهد. اگر تمام ریز و بم ها و نکات آموزشی در یک کتاب قابل جمع آوری بود، همه مربیان در یک حد بودند. توانایی ها و تجربیات شخصی به ویژه شرایط مقطعی کلاسها می تواند ایجاب کند که روش تازه ای به وجود بیاید و خود به خود گسترش پیدا کند. اما در این کتاب دست کم امکانات یک کلاس مطلوب شعرخوانی را با مثال های متعدد پیش بینی کرده ایم با این حال هیچ وقت معتقد نیستیم که کل فعالیت شعرخوانی به آنچه در این کتاب آمده منحصر می شود. در این کتاب احتمالات مختلف را پیش رو قرار دادیم به این معنی که در هر موضوعی چه شیوه هایی می تواند مورد نظر باشد، مربی چه اطلاعاتی باید در بحث شعرخوانی داشته باشد؛ این مقدمات و تعارف اولیه را در کتاب آوردیم تا جایی که اگر این کتاب دست افرادی غیر از مربیان بیفتد نیز تقریبا اطلاعات کاملی درباره شعر، تعریف و تاریخچه شعر و شیوه های شعرخوانی می توانند به دست بیاورند. تدوین کتاب شعرخوانی، نتیجه مادی این کارگروه است و هدف اصلی این جلسات گسترش شعرخوانی به عنوان یک مولفه فرهنگ ساز و مفید برای تربیت روانی نسل آینده است. "در طراحی این کتاب از زاویه های مختلف استفاده شده از فنون و قالبهای ادبی بگیرد تا ادبیات شفاهی همه را مورد بررسی قرار دادیم. از شعرهای رسمی درباره کودک تا شعرهای کودکان، اشعار عامیانه، لالایی ها، ترانه ها، اشعاری که در بازیها رایج است و اشعار جدیدی که شاعران ویژه بازهای کودکانه می سرایند. تمام انواع شعر کودک را در این جلسات مد نظر داشتیم و در حوزه های مختلف بررسی کردیم. زبان شعر، محتوا و تخیل شعر و.. در واقع می توان گفت چیزی درباره شعر کودک نیست که مطرح باشد و به آن نپرداخته باشیم." وی با بیان اینکه این کتاب برای اعضا تدوین نمی شود، ادامه داد: مربیان مراکز کانون پرورش فکری مخاطبان این کتاب هستند؛ مربیان این کتاب را به عنوان الگو و راهنما استفاده می کنند تا بهتر بتوانند به فعالیت شعرخوانی بپردازند. کارگروه شعرخوانی نقطه پایان ندارد کاکاوند درباره چشم انداز کارگروه اظهار داشت: اگر شعر را یکی از شاخه های جدی هنر بدانیم و با لحاظ اینکه در هیچ تئوری پردازی هنری قطعیت وجود ندارد، ما هیچ وقت نمی توانیم نقطه پایان روی کار بگذاریم و برای آن پایانی متصور شویم. این جلد کتاب چاپ می شود و شاید ما در آینده مجبور شویم که با تجربه های جدیدی که از مراکز به دست می آوریم متمی برای آن تهیه کنیم. شاید بعدها که این کتاب به کار گرفته شد احساس کنیم باید یک جلد فقط نمونه های شعری را به عنوان متمم و ضمیمه برای آن تهیه کنم. شاید با گسترش فعالیتهای کانون موقعیتهای جدید پیش بیاید و تصمیم بگیریم که کارگاه شعر با شعرخوانی تلفیق شود... اینها همه احتمالاتی است که در پیشانی کارگروهی با این ویژگی ها دیده می شود. بنابراین کار تمام نمی شود. ممکن است آدمهای کارگروه تغییر کنند. اما تعریف کارگروه با وظایفی که دارد فکر نمی کنم تمام و نقطه گذاشته شود. چشم انداز این است که کانون در راه اصیلی که در پیش گرفته به دور از همه موقعیتهای اجرایی و سیاست زدگی های مرسوم، اهداف فرهنگی خود را دنبال کند و با تغییر مدیریتها، دستور العملها عوض نشود و به جایی برسد که همیشه در ذهن ما از کانون بوده است؛ آموزش و پرورش باید یک آشتی ناگزیر با کانون برقرار کند زیرا روشهای سالم و کارشناسی که بدون دستورالعمل های از بالا در کانون پرورش فکری پیش بینی می شود، بیش از هر جای دیگر به درد آموزش و پرورش می خورد. امیدوارم که دوستان ما در آموزش و پرورش این پذیرش را پیدا کنند تا از این روشها نه به عنوان روشهای تدریس که در قالب روشهای کمکی برای امور تربیتی استفاده کنند. سرمایه گذاری روی کودکان،به دور از سیاست زدگی و قدرت نمایی مدیرانه کاکاوند در پایان با اشاره به اینکه فرهنگ تاریخی و اجتماعی ما با شعر ثبت شده و طبیعی است که تا موقعی که این فرهنگ هست باید شعر هم روز به روز بیشتر و بهتر به کار گرفته شود، گفت: حالا کارگروه شعرخوانی و کانون در حال حرکت به این سمت و سو است. گرچه کانون با دوران طلایی خود فاصله دارد اما اینکه با تاکید بر اثرگذاری فرهنگی، روی کودک و نوجوان کار می کند، خیلی خوب است. وقتی بچه ها با زیبایی مواجه شوند و روانشان برای مواجه با دنیای قشنگ پرورش پیدا کند، برای قشنگ کردن دنیا برای مهربانی و برای آنچه که انسان را به مفهوم انسان نزدیک می کند، می توانیم امیدوار باشیم و کشور امن تری هم در آینده خواهیم داشت. سرمایه گذاری سالم روی کودکان، به دور از سیاست زدگی و قدرت نمایی مدیرانه، نتجیه اش را همه ملت خواهند دید. تاب شعرخوانی درحسرت بوی سرب به گزارش مهر، فعالیت کارگروه کشوری شعرخوانی کانون پرورش فکری با تدوین سه جلد کتاب به اتمام رسید و کتابها آماده چاپ بود اما پیگیری های خبرنگار مهر از سرانجام تلاشها در نهایت به این رسید که با تغییر مدیریت در راس این نهاد، تا کنون دستور مساعدی مبنی بر چاپ کتاب سه جلدی راهنمای شعرخوانی ابلاغ نشده و کار پیشرفت نکرده است. به گفته بتول علیپور کارشناس ادبی کانون پرورش فکری البرز، جلسات این کارگروه با حضور استادان و شاعران برجسته ای تشکیل می شد و قدرتمند کار می کرد ولی بهرحال تا کتاب چاپ نشود و به دست مخاطبش نرسد، حاصل تلاشها دیده نمی شود. بازگشت |