صفحه اصلي > گزارش > روایتی از «توتک» پَزی و دورهمی‌ها در البرز
روایتی از «توتک» پَزی و دورهمی‌ها در البرز24 اسفند 1394. نويسنده: monshi |
 سرزمین البرز با قدمتی کهن دارای مناطق و بقایای تاریخی متعدد، آداب و رسوم و سوغاتی های فراوان است با ما در کرج قدیم قدم بزنید. تاریخ کرج را باید در دل تاریخ ری (رگا)، قزوین و طالقان جستجو کرد که همیشه سپر بلای شهر کهن و باستانی ری و در چند صد سال اخیر تهران و شهر تاریخی قزوین بوده است. در اوستا از دورود «هژده رود» و «رود وارنگ» که با روستای بزرگ ارنگه از روستاهای واقع در جاده چالوس مناسبت دارد و همچنین از کرج و رود کرج نام برده شده است. آثار به دست آمده از جای جای این سرزمین از جمله کهن ترین خشت به دست آمده با قدمت دوازده هزار سال در تپه های دوشه لان، خوروین، آجین دوجین، سیاه تپه، محمد آباد، آق تپه، ازبکی و ده ها تپه باستانی دیگر با تهران سیلک باستانی و تپه حصار دامغان و تپه حسنلو در لرستان برابری دارد. ریشه های باستانی و تاریخی کرج به صدها اثر همچون معابد، پرستشگاه ها، آتشکده ها، گورستان ها، زیارت گاه ها، قلعه ها، پل ها، حمام ها، دژهای دیده بانی، تپه های باستانی، کاروان سراهای تاریخی و اماکن زیارتی و مذهبی برمی گردد . زیبایی های خیره کننده و بی بدیل و گاه بکری از جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی، طبیعی، کشاورزی، صنعتی استان البرز چنان ناشناخته‌اند که البرز نشینان نیز در باور شان نمی گنجد بر روی گنج بزرگی از ناشناخته نشسته اند جاذبه های گردشگری طالقان، قله کهار، غار یخ مراد، آداب و رسوم مردم البرز در نوروز و تابستان و شب یلدا، خانه دکتر محمد مصدق، تپه‌های باستانی و ابنیه‌های تاریخی در مناطق کرج، طالقان، ساوجبلاغ و نظرآباد که شاید کمتر البرز نشینی همه آنها را دیده باشد. اگر چه امروزه چهره شهر نوساز و غریبه به نظر می رسد در کوچه پس کوچه های قلمستان، ساسانی و کارخانه قند یا حصار و سرجوب که قدم بزنی بوی سنت و قدمت و احساس امنیت مشامت را نوازش می کند. هنوز در برخی کوچه ها آشتی کنان ها با دیوارهای نیمه کاهگلی و نیمه سیمانی بوی دوستی می آید و چهارپایه چوبی پیرمرد همسایه دم درب خانه ای قدیمی تصویری از خاطرات قدیم را به قاب می کشد. هنوز می شود در خلج آباد و کلاک بالا و پایین و بیلقان و نوجان بوی کرج را از باغات در حال تخریب و سوختن شنید. می شود در کوچه های بدون خانه های شیک و سیمانی قدم زد و آخرین مردمان نسل قدیم را در کوچه های رو به احتضار برغان لمس کرد. تنور شیرین بوی نان نمی دهد نوروزخوانی و پختن سمنو توسط بانوان با تجربه فامیل و توتک پزان از آداب کهن و دیدنی این دیار است. غذاهای محلی کرج شامل آش جو، حلیم، دیزی و سوغات مخصوص و کُهنش هم توت درختی، انگور، فندق، سنجد، خرمالو، عناب، ازگیل است که درخت توت این شهر بسیار معروف است و هنوز در محله های قدیمی و دست نخورده خیابان های سرپوشیده از توتستان را می توان دید و بوی درختان سنجد در بهار بوی بهشت را به مشام رهگذران می رساند. اگر چه دیگر تنور خانه روشن نیست و بوی پخت نان محله را پر نمی کند شیرینی های نوروزی و توتک پزان کرجی ها هنوز شکر خدا پا برجاست. معمولا چند روز مانده به عید نوروز زنان و دختران فامیل از دور و نزدیک و همسایه هر سال در خانه یکی از بستگان که در حیاط خانه اش تنوری بر پا بود جمع شده و با خواندن شعرهایی زنانه با مضمون دعا برای گشایش بخت دختران و پسران و شفای مریض ها و گره گشایی خمیر گیری و پختن توتک را آغاز می کردند. توتک پزان مراحل مختلفی دارد که هریک از بانوان هر سال مسئول انجام قسمتی از این مراسم است. مثلا قالب زدن و طرح انداختن از جمله مهم ترین بخش های آن است که با قالب خاصی که نقش خورشید و گل های چند پر دارد انجام می شود. روغن و شکر و باقی مخلفات هم به طور اشتراکی از سوی هر خانواده تامین می شود. شال اندازی و کاشت سبزه و زیارت اهل قبور از رسوم خوشایند برای پیشواز از بهار بوده است که کم و بیش هنوز هم در جای جای این استان همچون ایران پهناور رواج دارد. اگر چه امروزه چندان از نوروزخوانی و یا رسم شال اندازی خبری نیست، در برخی نقاط از جمله روستاهای طالقان و ساوجبلاغ استان البرز کماکان رواج دارد. یکی دیگر از آداب جالب و جذاب رفتن به گورستان در شب قبل از سال نو است و هر خانواده ای مقداری «توتک» و دیگر خوراکی ها نظیر توت خشک، مغز گردو، نخودچی، انجیر خشک و کشمش را در سینی های مسی می چیند و آن را نذری می دهد و تا قبل از تاریکی هوا به خانه برمی گردند. شستشوی دسته جمعی فرش ها و کمک در جابه جایی و پهن کردن و کمک کردن در خانه تکانی سالمندان محل از دیگر رسوم شیرین کرج بوده است که متاسفانه به دلیل آپارتمان نشینی و دور شدن دل ها از یکدیگر به دست فراموشی سپرده شده است. آلوی برغان برندی جهانی است محلی ها به آلوی برغان «گوجه برغان» هم می گویند و در واقع یک محصول پیوندی است که طعم و مزه خاصی دارد، طبق گفته محلی ها آلوی برغان از پیوند آلوی معمولی با آلوی بخارا به دست می آید. این میوه آنقدر شهرت دارد که بسیاری از توریست ها به هر شهر ایران که قدم بگذارند سراغش را می گیرند و متاسفانه رقیب های جعلی فراوانی هم دارد که از نام برغانی سو استفاده می کنند. حرف که از برغان شد بستنی گله آن را از خاطر نبریم که به روشی بسیار جالب تهیه می شود و اگر چه برند است و در ایران همتا ندارد به خوبی معرفی نشده و حتی بسیاری از کرجی ها هم آن را نمی شناسند. مجسمه سازان جاده قدیم کرج جاذبه ای ناشناخته اند سفال و گلیم و شیشه گری کرج، مجسمه سازی و نمادهای بزرگی که در بسیاری از ویلاهای شخصی و پارک های شهرستان ها نصب می شود از هنرزنان و مردان کرج است که ناشناس و مظلوم در حاشیه جاده قدیم کرج سال هاست در خاموشی متولد می شوند و می میرند. هنرمندان مجسمه ساز از بتون آرمه، حیوانات، تندیس شخصیت ها، آبنما و دیگر سازه های بتونی را با چیره دستی خلق می کنند تا تزئین بخش بناهای مختلف مسکونی، تجاری و اداری، پارک ها و فضای سبز و نیز میدان ها باشند و دیدار از این کارگاه های متمرکز خود جاذبه دیگری از شهر کرج است. شاید بتوان جاده مخصوص کرج را تنها نقطه کشور برشمرد که هنرمندان به صورت متمرکز به این شیوه و با بهره از بتون آرمه به مجسمه سازی اشتغال دارند. کرجی یالان کرجی گپ وزنیم کرجی های امروز یعنی قوم‌های لر، کرد، گیلک، یزدی، ترک، مازندرانی و خوزستانی و زبان کرجی هم شده همین زبان‌ها یا گویش‌ها اما گویش مردم اصیل و قدیم کرج فارسی است. هر چند به طور دقیق ریشه گویش کرجی مشخص نیست، اما این گویش منطقه البرز شمالی از اوشان، فشم، سولقان و شمشک تا کندر، شهرستانک، برغان و دیگر روستاهای دامنه رشته کوه‌های البرز را در بر می‌گیرد. در ادامه نقل شعر خلاصه شده از شاعر کرجی حاج محمد گودرزی خالی از لطف نیست. کرجی ها بنیشین با همدیگه گپ بزنیم / کرجی بگیم بخندیم واسه هم کف بزنیم کرجی بگیم که این لهجه زیبا بمانه / یالامان یادگیرن و حرف بزنن توی خانه شهر ما اون قدیما منطقه خلوتی بو / کارمان رعیتی و زندگیمان برکتی بو جاده ها شلوغ نبو این همه ماشین دنی بو / ماشینای جور واجور سبوک و سنگین دنی بو خانه ها او دنی بو لوله کشی نگردی بو / اوضامان ردیف نبو اقبالمان وگردی بو وانت و سواری مان درشکه هاو گاری بو/چه کنیم که اون روزا زمان خرسواری بو منبه های اومان تو خانه ها یه بشکه بو / ماشین سواری مان تو جاده ها درشکه بو همه مان یادمانه رودخانه مان غره می کرد / سد واریان دنی بو او روی او شره می کرد گوامان حیوانکا مرتبا شیر هامیدان / کره و روغن و ماست خامه و سرشیر هامیدان/باغامان تابستانا چه او و چه هوایی داشت / هوا آلوده نبو زندگیا صفایی داشت در ادامه باید گفت؛ ناگفته پیداست گردشگری بدون مطالعه و پیش بینی نیازهای لازم در هر سفر علاوه بر افزایش حوادث راه، آثار مخرب فیزیکی و روحی مانند کمر درد، پا درد، خواب آلودگی و عصبیت، بی حوصلگی و ناراحتی های گوارشی و سردرد و اختلال خواب را به همراه خواهد داشت، که پس از باز گشت به مبدا لذت سفر را از یاد و خاطر خواهد برد و جز کوفتگی و خستگی ارمغانی نخواهد داشت. در پایان باید گفت؛ بسیار غم انگیز است اگر ساکن شهری باشید و سایت های گردشگری و تاریخ و فرهنگش را نشناسید به عنوان مثال در کلانشهر کرج برخی بناهای تاریخی وجود دارد که شاید کسی حتی نامشان را نشنیده باشد، از جمله معابد و پرستش گاه «آناهیتا» و «آرتمیس» متعلق به فرهنگ های باستانی «ودائی» و «مادی» در روستای شهرستانک، پرستش گاه مهرپرستان در کنار چشمه ها و رودخانه های مناطق مختلف کرج از جمله تپه «مراد آباد»، «بیلقان»، «سرداوک»، آرامگاه زرتشتیان در کلاک در دامنه کوه دشته مشرف به رودخانه کرج، آتشکده و زیارتگاه زرتشتیان در کلاک بالا محل تکیه قدیمی کلاک، «چهل دختران» کلاک بالا که محل زیارت زرتشتیان بوده و تا همین چند سال پیش مردم برای نذر و نیاز در آن شمع روشن می کردند، کوه «چال کیان» محل زندگی شاهزادگان کیانی در کلاک بالا و همچنین کوه پرصلابت «دشته» که در دامنه آن آثار باستانی و اتاق ایوان که محل زندگی انسان های نخستین بوده است وجود دارد، اشاره کرد. بازگشت |