صفحه اصلي > گزارش > هنگامي که هنر، درمانِ اختلالات ذهني و حسي مي شود

هنگامي که هنر، درمانِ اختلالات ذهني و حسي مي شود

6 خرداد 1395. نويسنده: monshi

شبيه به هيچ کدام از نمايشگاه هايي که تاکنون براي تهيه گزارش رفته بودم، نبود. نمايشگاه، نمايشگاهِ نقاشي بود، اما به جز نقش و رنگ هايي که بر بومِ نقاشي به چشم مي خورد، دنيايي مملو از ناگفته ها در پسِ وجود يکايکِ آن ها وجود داشت.
هنرمنداني که بوم سفيد نقاشي را ترسيم کرده بودند، نام آشنا نبودند، اما براي دلِ هر کدام از ما فرشته اي آشنا بودند که تجربه اي متفاوت را براي بازديدکننده ها به وجود آورد. باور کردني نبود مالکِ نقش ها و طرح هاي بوم هاي بر روي ديوار، کودکان و نوجواناني باشند که دچار اختلالاتي مانند: اوتيسم، سندروم داون، کم توان ذهني، مشکلات حسي و... هستند. کودکان به همراه مربي و مدير دو موسسه روان پژوهان مفيد و گلبرگ در اين مراسم حضور داشتند. بهنام محمودي عضو شوراي اسلامي کرج در بازديد از اين نمايشگاه در گفتگویی اظهار داشت: من به شخصه از آثار کودکان و نوجوانان اين نمايشگاه لذت بردم و باورم نمي شد که اين نقاشي ها توسط کودکان اوتيسم، سندروم داون، کم توان ذهني، مشکلات حسي و... ترسيم شده است. دست اندرکاران و مسئولان استاني مي بايست به اين قشر از جامعه که ناخواسته دچار چنين مشکلي شده اند، کمک کنند و ما نيز اميدواريم به عنوان مسئول در شهر بتوانيم به اين کودکان ياري برسانيم. همه ساله در جشنواره ها و همايش هايي که مختص کودکان و نوجواناني هستند که با مشکلاتي اين چنيني دست و پنجه نرم مي کنند، حضور دارم. در بحث ورزشي سعي مي کنم کمک کنم. اما اگر هر مسئولي بتواند در اين گونه نمايشگاه ها شرکت کند، قطعاً با مشکلات اين قشر آشنا مي شوند و مي توانند در تصميم گيري هايشان تجديد نظر کنند. در اين راستا مي توان فضاهاي فرهنگي که مختص به شهرداري کرج است را براي ترويج هنرِ اين کودکان در اختيارشان قرار داد. ما مي توانيم در بحثِ نمايشگاهي آثار اين کودکان ميزبان باشيم، به شرط اينکه درخواست هايشان را براي برگزاري اين گونه برنامه ها به ما ابلاغ کنند.
نقاشي به کودک داراي مشکل ذهني عزت نفس مي دهد
فربد مفيدي موسس موسسه روان پژوهان مفيد مي گويد: اين موسسه با بچه هاي کم توان ذهني و اوتيسمي کار مي کند و نزديک به 17 سال است که فعاليت خود را در اين زمينه ادامه مي دهد. هدف اصلي اين موسسه آموزش پيش دبستاني بچه هاي اختلال ذهني است. فعاليت هاي هنري را نزديک به 3 سال است ادامه مي دهيم. در اين مدت 3 نمايشگاه از آثار کودکان و نوجوانان در معرض ديد عموم قرار داديم. يکي از اين نمايشگاه ها در استان تهران برگزار شد. علاقمندي بچه ها در خصوص فعاليت در زمينه هنري بسيار بالاست. بچه هايي که داراي مشکلات ذهني هستند راهي براي ابراز وجود ندارند و نقاشي ها به آنها اعتماد به نفس مي دهد و همين علاقه مندي باعث شد که من و ساير همکاران در موسسه بتوانيم اين کار را گسترده تر کنيم. آثار بيست نفر از بچه هاي اوتيسم، سندروم داون، کم توان ذهني، مشکلات حسي و... از بين 80 کودک و نوجوان از دو موسسه روان پژوهان مفيد و گلبرگ در اين نمايشگاه به نمايش درآمده است. رده بندي سني اين کودکان و نوجوانان از 8 تا 14 سال است.
يکي از مشکلات اين کودکان تمرکز و توجه است. وقتي که کودکان و نوجوانان در حال نقاشي کردن هستند، تمرکزشان را معطوف نقاشي خود مي کنند. يکي ديگر از مشکلات اين بچه ها عدم اعتماد به نفس و عزت نفس آن هاست و نقاشي بسيار به اين مشکل کمک کرده است.
نقاشي؛ تمرکز و توجه را در کودکان افزايش مي دهد
مرجان رحيم بيگي مدير موسس مرکز گلبرگ مي گويد: از سال 1388 اين مرکز تاسيس شده است. از مهرماه سال 1394 فعاليت هنري کودکان و نوجوانان اين مرکز را آغاز کرديم. در ابتدا با آبرنگ و گواش به هنر نقاشي مي پرداختند اما پس از مدتي براي فعاليت هنري در اين زمينه تست هما (تست سنجش نقاشي) را از کودکان مي گرفتند و طبق جواب تست و رده بندي که کودکان کسب مي کنند، فعاليت در زمينه نقاشي را ادامه مي دهند. بازتاب اين کار بسيار عالي بود. بسيار هستند بچه هايي که تغييرات بسيار مثبت و شگرفي قبل و بعد از فعاليت هنري داشته اند. اين تغييرها در ذهن مادران و پدران اين کودکان و نوجوانان باور کردني نيست. براي آموزش اين بچه ها هيچ گونه هزينه اي از خانواده ها اخذ نمي شود و همه آموزش توسط مربيان بدون کوچک ترين هزينه اي انجام مي شود. اميدواريم در آينده اي نزديک با گسترش تست هما بتوانيم تعداد بيشتري از کودکان و نوجوانان را تحت پوشش مرکز داشته باشيم و به آن ها آموزش دهيم. تغييرات اين کودکان در هنگام نقاشي بسيار مشهود است. به طور مثال کودکان اوتيسمي قبل از پرداختن به هنر نقاشي حالت هايي مانند پرخاشگري، کوبيدن سر به ديوار، عصبانيت و... داشتند، اما چند مدت پس از کار نقاشي رفتارهاي اين کودکان قابل مقايسه با قبل نبود. در مواقعي نزديک به سه ساعت پيش مي آمد که کودک اوتيسمي با تمرکز بالا مشغول نقاشي است.
تغيير روحيات کودکان قبل و بعد از نقاشي، کمتر از معجزه نيست
فاطمه يوسفي در گفت و گو با خبرنگار ما مي گويد: نزديک به دو سال است که با کودکاني با وجود مشکلات ذهني کار مي کنم و از مهرماه 1394 با طرح هما به صورت جدي تر در اين زمينه فعاليت کردم. قبل از طرح هما نقاشي ها تنها شرکت در کار گروهي داشت و هدف تخليه روحي بود. کارهايي پراکنده مانند سفالگري و کار نقاشي با آبرنگ و گواش بود و هيچ وقت با اکرليک و نقاشي روي بوم کار نکرده بوديم.
افرادي که دچار اوتيسم هستند، دوري گُزين هستند، ارتباط برقرار نمي کند، در جمع شرکت نمي کنند، نگاه فرد مقابل نمي کند و مطلق حرف کسي را گوش نمي کند. وقتي با بچه ي اوتيسمي وارد کارگاه شدم، يکي از همين کودکان به نام مَهدي داروهايي مانند ريتالين و ريسپريدون مصرف مي کرد. ريسپريدون را هر روز بايد مصرف مي کرد تا کسي را کتک نزد و مقداري مي توانست جلوي هرزه خواري آن را بگيرد. اين کودک مداد شمعي را مي خورد، خمير بازي را مي خورد، لباس خودش را پاره مي کرد و مي جويد. براي شروع با اين کودک کار سختي در پيش داشتم، چون در ابتدا نگران سلامتي اش بودم. شايد باورتان نشود که اين کودک امروز ريتالين را کلاً مصرف نمي کند و ريسپريدون را سه روز در هفته مصرف مي کند. روزهايي که نقاشي داريم مهدي ريسپريدون را اصلا مصرف نمي کند. تمرکز او قبل از نقاشي پنج دقيقه بود، امروز به بيست دقيقه رسيده است. اين اگر معجزه نباشد، چيزي کمتر از نيست. قدرت بدني مهدي بسيار بالاست و کاملا احساس را پياده مي کند. يک حرکت تکنيکي به مهدي مي گويم و کنار مي ايستم، بقيه مسير را خود مهدي مي رود، حتي اگر از اتاق بيرون بروم. براي کار کردن نقاشي با کودکان، الگوها را بر روي ميز مي چينم و به کودک اوتيسمي اجازه مي دهم که خودش هر الگويي را که دوست دارد، انتخاب کند و نقاشي آن را ترسيم کند. عليرضا يکي ديگر از بچه ها که مشکل اختلال ذهني دارد، هنگامي در جمعي حضور پيدا مي کرد، به قدري لرزش داشت که حالت تشنج به آن دست مي داد، اما هنگام نقاشي حتي وجود دوربين در اتاق حواس و تمرکز او را بر هم نزده است. اعتماد به نفس و تمرکز او بسيار بالا رفته است. قبلاً وقتي مي خواست صحبت کند به قدري آرام حرف مي زد که من بايد حتما گوش م را سمت او مي بردم تا بتوانم بشنوم چه مي گويد، اما امروز با صداي رسا خواسته هايش را به زبان مي آورد.
در شيوه ي آموزشي، بسته هاي کوچک موفقيت در نظر گرفته ايم
حسين مفيدي در موسسه روان پژوهان مفيد درخصوص طرح هما فعاليت مي کند، وي به خبرنگار ما مي گويد: حدود چهار سال است که طرح هما را آغاز کرده ايم و امروز خوشبختانه به طرح کشوري تبديل شده است که مربيان توان بخشي در تمام کشور در حال آموزش براي استفاده از روش هاي کار کردن با اين طرح هستند. براي اين کار يک آزمون طراحي کردم که تا قبل از آن اين چنين آزموني نه تنها در ايران، بلکه کلاً وجود نداشته است. اين آزمون اصلاً آزمون روانشناسي نيست، بلکه آزموني اختصاصي براي تشخيص توانايي ترسيم در هنرهاي تجسمي است. با اين شخصيت بچه ها را تشخيص نمي دهيم، بلکه فقط مي خواهيم بدانيم که کودک چقدر توان ترسيم دارد. با امتياز دهي در اين آزمون مي توان سطح بچه ها را از لحاظ توانايي ترسيم متوجه شويم. در اين آزمون 6 سطح از سطح A تا سطح F در نظر گرفته ايم. سطح A بالاترين سطح است که نمره 60 تا 70 دارد که بچه هايي که در اين سطح هستند، توان ترسيم جزئيات شان بسيار بالاست. هرچه اين سطح پايين تر مي آيد، پرداختن به جزئيات کمتر و پرداختن به سطوح بزرگ و اجسام بزرگ بيشتر مي شود. اين کودکان توانايي کنترل عضلات ريز را ندارند و هماهنگي بين مغز و دست شان کمتر است و توانايي حرکتي شان پايين تر است. براي اينکه سطح کودک را متوجه شويم، آزمون انجام مي دهيم. پس از اينکه سطح کودک مشخص شد با توجه به توانايي توان جو، طرح هايي را انتخاب مي کنيم که بتواند آن ها را ترسيم کند. وقتي توان جو از پسِ انجام دادن کاري بر مي آيد، اعتماد به نفس او افزايش پيدا مي کند. چون اين کودکان هميشه موفق نبودند از اعتماد به نفس دور بوده اند و اين کار به آن ها کمک مي کند که اعتماد به نفس پيدا کنند. در شيوه ي آموزشي که براي اين بچه ها طراحي شده است، بسته هاي کوچک موفقيت در نظر گرفته ايم و هر حرکتي از کودک که منجر به توليد اثر هنري مي شود، يک بسته موفقيتي است.
محمدرضا از 4 سالگي نقاشي مي کشيد
مادر محمدرضا بيات، يکي از نقاشاني که آثار او در نمايشگاه در معرض ديد عموم قرار گرفته است در گفت و گو با خبرنگار ما گفت: محمدرضا 16 ساله و دانش آموز کلاس هفتم است. محمدرضا از زماني که چهار دست و پا راه رفتن را ياد گرفت؛ خودکار را از دست خواهرش مي گرفت و روي در و ديوار نقاشي مي کرد. از همان کودکي نقاشي مي کشيد. نقاشي هاي بسيار قشنگي مي کشيد که من آنها را پاک نمي کردم. در بازي با خميربازي مجسمه هاي بسيار زيبايي مي ساخت. از سن چهار سالگي محمدرضا را در کلاس نقاشي ثبت نام کردم. از سن دو سالگي از رهنمودها و مشاورهاي دکتر مفيدي براي تربيت محمدرضا بهره بردم. محمدرضا مشکلات بسياري داشت، براي همين برنامه ريزي هاي دقيقي براي تربيت او از سوي دکتر مفيدي داشتم. از همان دو سالگي تا به امروز يکي يکي توانستيم مشکلات را کمرنگ کنيم. محمدرضا ناشنوا است و در کنار اين مشکل، مشکلاتي همچون بيش فعالي و رگه هايي از اوتيسم نيز داشت. ولي با همکاري دکتر مفيدي و کار درماني و گفتار درماني توانستيم موفقيت هايي را کسب کنيم، اما هنوز راه بسياري در پيش داريم. محمد رضا دائم در خانه در حال نقاشي کردن است. هر چيزي را که مي بيند علاقه دارد که طرح آن را بکشد. مدتي است که به نقشه کشي و معماري علاقه مند شده است. هنگامي که در حال نقاشي کردن است تمام حواسش به نقاشي معطوف است. يکي از هدف هاي من و پدر محمدرضا اين است، حالا که فرزندمان توانسته استعدادهاي خود را بروز دهد، ما در تمام مسير همراهي اش مي کنيم. در حاشيه اين نمايشگاه، ابراهيم شريفي معاون هنري- سينمايي اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامي در بازديد از آثار کودکان اوتيسم، سندروم داون، کم توان ذهني، مشکلات حسي و... گفت: فقط يک جمله مي گويم: «اين بچه ها گُل کاشتند.» اداره کل بهزيستي استان البرز، اداره بهزيستي شهرستان کرج، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان البرز، شهرداري و شوراي کرج و شهرداري منطقه چهار در برگزاري اين نمايشگاه همکاري داشتند. علاقه مندان براي بازديد از اين نمايشگاه مي توانند تا 6 خرداد از ساعت 15 تا 20 به آدرس خيابان مطهري نبش شاهد 2 اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي البرز نگارخانه فجر مراجعه کنند.

بازگشت