صفحه اصلي > گزارش > فرونشست زمین در البرز؛ دومین استان بحرانی کشور
فرونشست زمین در البرز؛ دومین استان بحرانی کشورامروز, 15:43. نويسنده: monshi |
 استان البرز به دلیل برداشت‌های بی‌رویه از منابع زیرزمینی و خشکسالی با پدیده فرونشست زمین در رتبه دوم کشوری قرار گرفته است؛ در حالی که نرخ نشست در برخی دشت‌ها به مرز ۳۰ سانتی‌متر در سال رسیده، کارشناسان بر لزوم بازنگری اساسی در صدور مجوز چاه‌ها و اجرای طرح‌های آبخیزداری تأکید دارند، زیرا ۸۰ درصد آب مصرفی استان از سفره‌های زیرزمینی تأمین می‌شود. پدیده فرونشست زمین یکی از پیچیده‌ترین و مخرب‌ترین بلایای طبیعی در ایران محسوب می‌شود که ریشه در برداشت‌های غیرمجاز، بیش از حد و بهره‌برداری ناپایدار از منابع آب زیرزمینی دارد. در شرایطی که کشور با خشکسالی‌های پیاپی و تغییرات اقلیمی دست و پنجه نرم می‌کند، ایران در میان کشورهایی با بالاترین نرخ فرونشست در جهان قرار گرفته و جایگاهی در رتبه چهارم را به خود اختصاص داده است.فرونشست که به طور علمی به کاهش سطح زمین در اثر فشردگی لایه‌های زیرین (به طور معمول به دلیل خالی شدن مخازن آب زیرزمینی و یا فروپاشی کارست‌ها) رخ می دهد، خساراتی جبران‌ناپذیر به زیرساخت‌های حیاتی وارد می‌آورد؛ این خسارات شامل ترک‌خوردگی در ساختمان‌ها، تخریب شبکه‌های انتقال آب و فاضلاب، آسیب به خطوط راه‌آهن و بزرگراه‌ها و تغییر در مسیر رودخانه‌ها است. در میان استان‌های کشور، البرز پس از استان کرمان، دومین جایگاه را از نظر شدت و وسعت پدیده فرونشست به خود اختصاص داده است. این امر زنگ خطری جدی برای یکی از پرجمعیت‌ترین و حیاتی‌ترین قطب‌های صنعتی و مسکونی کشور به شمار می‌رود.از منظر مصرف منابع آبی، وضعیت ایران بسیار نگران‌کننده است. میانگین مصرف روزانه آب شرب در ایران حدود ۲۵۰ لیتر به ازای هر نفر است که این رقم بیش از ۲ برابر استاندارد جهانی (حدود ۱۴۰ لیتر در روز) می‌باشد. این در حالی است که ایران تنها حدود یک‌سوم منابع آبی جهان را در اختیار دارد که خود نشان‌دهنده فشار مضاعف بر منابع محدود، به‌ویژه آب‌های زیرزمینی است.نتایج مطالعات دقیق ژئودتیکی و سنجش از دور که توسط سازمان‌های ذیربط انجام شده، وضعیت بحرانی دشت‌های اصلی استان البرز را به وضوح نشان می‌دهد. این دشت‌ها که شریان‌های اصلی تأمین آب کشاورزی و صنعتی منطقه هستند، بیشترین میزان افت سطح را تجربه کرده‌اند. دشت هشتگرد یکی از قطب‌های کشاورزی و شهرک‌های صنعتی استان محسوب می‌شود، میزان فرونشست سالانه این دشت حدود ۴.۷ سانتی‌متر ثبت شده است؛ دشت کرج که هسته مرکزی جمعیتی و صنعتی استان را در خود جای داده، وضعیت بسیار حادتری دارد؛ میزان نشست در بازه‌های زمانی دهه ۹۰ شمسی در برخی نقاط این دشت به رکورد تکان‌دهنده ۳۰ سانتی‌متر در سال رسیده است. این نرخ از نظر جهانی بسیار بالا تلقی می‌شود و نشان‌دهنده فرونشست سریع و فعال است. وجود هشت هزار چاه غیر مجاز آب داوود نجفیان، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای البرز، در خصوص وضعیت منابع زیرزمینی گفت: افزایش نیاز به آب و افت شدید سطح آبخوان‌ها سبب شده که عمق دسترسی به منابع آبی در برخی مناطق به بیش از ۳۰۰ متر برسد. این امر نه تنها از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست، بلکه نیاز به حفر چاه‌های عمیق‌تر و پرهزینه‌تر را در پی دارد و فشار بر سازندهای زمین‌شناسی را افزایش می‌دهد.وی تصریح کرد: بیش از هشت حلقه چاه غیرمجاز در دشت‌های ممنوعه استان شناسایی شده‌اند که همچنان به صورت فعال در حال برداشت آب هستند و نقش کلیدی در این افت شدید سطح آبخوان‌ها ایفا می‌کنند؛ برداشت بی‌رویه از این چاه‌ها، ظرفیت بازگشت‌ناپذیری سفره‌ها را کاهش داده است.آنچه وضعیت فرونشست در البرز را از بسیاری از استان‌های دیگر متمایز و خطرناک‌تر می‌سازد، ماهیت توزیع آن است. با وجود اینکه استان البرز دارای منابع آب سطحی مهمی نظیر سد کرج (امیرکبیر) و سد طالقان است، وابستگی این استان به منابع زیرزمینی بسیار زیاد است.با این حال ۸۰ درصد منابع آبی استان البرز از سفره‌های زیرزمینی تأمین می‌شود. این حجم عظیم برداشت، سالانه بیش از ۸۱۱ میلیون مترمکعب آب را برای مصارف گوناگون شامل کشاورزی (عمده مصرف‌کننده)، صنعتی و شرب، از سفره‌ها خارج می‌کند. تشدید بحران زمانی آشکار می‌شود که به شرایط منابع سطحی توجه کنیم.از سوی دیگر بنا به گزارش شرکت آب منطقه ای البرز میزان ورودی آب سد کرج نسبت به سال گذشته حدود ۴۰ درصد کاهش یافته است. این کاهش شدید ورودی، فشار مضاعفی را بر منابع زیرزمینی وارد می‌کند، چرا که با کاهش ذخایر سطحی، ناچار نرخ برداشت از چاه‌ها افزایش می‌یابد تا کمبود جبران شود. تلاش‌هایی برای مدیریت و کنترل این بحران در سطح ملی و استانی اقداماتی برای تزریق آب به سفره‌ها در برخی مناطق کم‌عمق‌تر صورت گرفته است، اگرچه این عملیات نیازمند منابع آبی اضافی است که در شرایط کنونی کمیاب هستند.نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌های مجاز و تلاش مستمر برای پلمب فیزیکی چاه‌های غیرمجاز، گام‌های ضروری برای کنترل برداشت‌ها بوده است. آبخیزداری و مدیریت سطحی اصغر بیات، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بر این نکته تأکید ویژه دارد که نشست در البرز به صورت همگن رخ می‌دهد، نه فقط در نقاط مجزا.وی توضیح داد: در برخی نقاط مشاهده شده است که کل منطقه حدود ۹۰ سانتی‌متر نشست کرده است اما چالش اصلی اینجاست که چون کل مساحت استان تحت تأثیر قرار گرفته و نشست به صورت عمومی اتفاق افتاده است، مردم و مسوولان در نگاه اول، شدت بحران را درک نمی‌کنند. این نشست همگن، نشان‌دهنده اعمال فشار یکنواخت بر کل ساختار زمین‌شناسی منطقه است. این وضعیت همگن، بدان معناست که زیرساخت‌ها در سراسر استان از تأسیسات شهری گرفته تا جاده‌ها و خطوط انتقال انرژی، به طور همزمان در معرض خطر تغییر شکل و آسیب قرار دارند. علاوه بر این، استان البرز با جمعیتی بالغ بر چهار میلیون نفر بر اساس برآوردهای غیررسمی و با احتساب جمعیت ساکن موقت در مساحتی محدود مستقر شده است که این تراکم بالای جمعیتی، ظرفیت بالقوه تخریب و تقاضای آب را به شدت افزایش می‌دهد.مدیرکل منابع طبیعی استان البرز به پیشرفت‌هایی در بخش آبخیزداری اشاره کرد و گفت: البرز در اجرای طرح‌های دانش‌بنیان درحوضه آبخیزداری در سطح کشور پیشتاز بوده است. بیات، با اشاره به اینکه ۷۰ حوضه آبخیز دراستان البرز وجود دارد ؛ گفت: از مجموع این حوزه ها ۱۵ حوزه در دست مطالعه بوده که نزدیک به ۵۸ هزار هکتار می باشد و دراین زمینه اقدامات مکانیکی ، بیولوژیکی متفاوتی برای مدیریت روان آب ها، فرسایش و فرونشست زمین انجام شده است وی اضافه کرد: مکاتباتی نزدیک به ۸۰۰ مورد دراین زمینه برای ارتقای کیفی سطح اقدامات داشته ایم تا اقداماتی مطرح شود که قابلیت اجرا با کمترین هزینه را داشته باشد . استان البرز پیشران دانش بنیان ها در بخش آبخیزداری بیات، با اعلام اینکه استان البرز پیشران در حوزه دانش بنیان های آبخیزداری بوده است،گفت: جانمایی سازه های آبخیزداری با استفاده از هوش مصنوعی ، طرح های فرسایش خاک و فرونشست زمین دراین زمینه مدنظر قرار گرفته است .وی افزود: اقدامات خوبی در حوزه زوجی درحال انجام است و بطور متوسط در بحث روان آب عملکرد قابل توجهی در زمینه فعالیت های آبخیزداری داشته ایم .مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان البرز بیان کرد: براساس برنامه هفتم توسعه باید ۱۰۰ هزار هکتار عملیات آبخیزداری داشته باشیم اما با توجه به تخصیص ها درسال اول ۲۵ درصد را می توانیم جبران کنیم و امیدواریم درسالهای بعد جهشی دراین زمینه داشته باشیم .بیات ادامه داد: ۷۰ درصد مابقی اقدامات دراین زمینه به لحاظ مشارکت جبران شده است و در مجموع از زمان تشکیل استان البرز (سال 89) تاکنون ۱۵۸ هزار هکتار عملیات آبخیزداری با ۲ هزار و۵۴۰ میلیارد ریال انجام شده و به چهار همت اعتبار بیشتر نیاز داریم .کارشناسان تأکید دارند تا زمانی که میزان برداشت سالانه از سفره‌ها به کمتر از میزان تغذیه سالانه (تعادل هیدرولوژیک) نرسد، خطر فرونشست، این "مرگ تدریجی زمین"، همچنان البرز را تهدید خواهد کرد. بازگشت |