«المواهب اللدنیة» به روایت احمد بن محمد قَسْطَلانی؛ سیره‌ای میان حدیث، تاریخ و عرفان
سپیدار‌آنلاین: گروه فرهنگی
«المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة» از جمله آثار سیره‌نگارانه متأخری است که جایگاهی ممتاز در تلفیق تاریخ، حدیث و عرفان دارد. این اثر با نگاهی جامع و در عین حال روح‌افزا به شخصیت پیامبر اسلام (ص) تصویری منسجم از زندگی و صفات ایشان را ارائه می‌دهد.
به گزارش ستاد خبری سی‌وسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، کتاب «المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة» اثر شهاب‌الدين ابوالعباس احمد بن محمد بن ابی‌بکر قسطلانی (۸۵۱-۹۲۳ ه ق) از علمای برجسته مصر است که در فقه، حدیث، تفسیر و تاریخ تبحر داشت. نگاه او به زندگانی پیامبر(ص) تلفیقی از عقل فقهی، ذوق عرفانی و دقت حدیثی است و همین ترکیب، المواهب اللدنیة را به اثری چندلایه و ماندگار بدل کرده است.این اثر در لایه‌های درونی خود، رویکردی عرفانی و تفسیری به شخصیت پیامبر اسلام (ص) دارد. قسطلانی با استفاده از منابع اصیل سیره، حدیث و کلام، تصویری جامع، منسجم و روح‌افزا از زندگی، صفات و جایگاه پیامبر(ص) به دست داده است. او این کتاب را در ابواب مختلفی به رشته تالیف درآورده که هر باب به یکی از جنبه‌های سیره نبوی اختصاص دارد. این ابواب عبارت‌اند از:
- نسب و ولادت پیامبر (ص)
- معجزات پیش از بعثت
- بعثت و نزول وحی
- اخلاق، صفات و شمائل نبوی
- معجزات پس از بعثت
- غزوات و سیر نظامی
- تعامل با اهل کتاب، منافقان و مشرکان
- حجة‌الوداع و وفات
قسطلانی در هر بخش ابتدا به نقل روایات معتبر پرداخته و سپس در جای لازم تحلیل‌های کلامی یا عرفانی را اضافه می‌کند. او در استنادهای خود از منابعی همچون دلائل النبوة بیهقی، سیره ابن هشام، طبقات ابن سعد و آثار ابن حجر بهره برده است.
رویکرد حدیثی و سندی و نگاه عرفانی
یکی از ویژگی‌های برجسته این اثر دقت در نقل سندی و حدیثی است. قسطلانی در مواردی اختلاف نسخه‌ها و طرق روایت را ذکر می‌کند و در صورت تعارض با معیارهای علم حدیث روایت قوی‌تر را برمی‌گزیند. او در نقل معجزات از افراط و اغراق پرهیز و تنها به آنچه در منابع معتبر آمده بسنده می‌کند.در کنار دقت حدیثی، قسطلانی نگاهی عرفانی هم به سیره دارد. او پیامبر(ص) را نه‌تنها به‌عنوان یک انسان تاریخی، بلکه به‌مثابه «انسان کامل» و «محور هستی» معرفی می‌کند. در شرح معراج از تعابیری چون «سفر از خلق به حق» و «رجعت از حق به خلق» بهره می‌گیرد. در توصیف اخلاق پیامبر(ص) به آیات قرآن و اشعار صوفیه استناد و در مواردی از اصطلاحات عرفانی چون «فنا»، «بقاء» و «تجلی» استفاده می‌کند.
«المواهب اللدنیة» را می‌توان در کنار آثاری چون «دلائل النبوة» بیهقی، «الشفا» قاضی عیاض و «الطبقات کبری» ابن سعد قرار داد، اما با این تفاوت که قسطلانی کوشیده است تا میان روایت تاریخی، تحلیل حدیثی، و تأمل عرفانی پلی بزند. این اثر به‌ویژه در جهان اهل سنت به‌عنوان منبعی مهم و مرجع برای شناخت شخصیت پیامبر (ص) و تحلیل جایگاه او در هستی شناخته می‌شود.
برای ارائه نمونه‌ای از روایت‌های این تاریخنگار باید گفت که فی‌المثل در فصل مربوط به ولادت حضرت(ص)قسطلانی با استناد به روایت‌های بانو آمنه، جناب عبدالمطلب و یهودیان مدینه به نشانه‌های آسمانی و زمینی شب تولد پیامبر (ص) پرداخته است. او از لرزش ایوان کسری و خاموش شدن آتشکده فارس سخن می‌گوید و این رخدادها را با آیات قرآن تطبیق می‌دهد.
در فصل معراج او با بهره‌گیری از روایت‌های به زعم خود صحیح، مسیر حرکت پیامبر(ص) از مسجدالحرام تا مسجدالاقصی، سپس صعود به آسمان، دیدار با انبیا پیشین و دریافت نماز را شرح می‌دهد. در این بخش تحلیل‌های عرفانی نیز افزوده شده‌اند.در فصل اخلاق، قسطلانی به صفاتی چون حلم، تواضع، صداقت و شجاعت پیامبر مکرم اسلام می‌پردازد و با ذکر نمونه‌هایی از تعامل آن حضرت با کودکان، دشمنان و اصحاب، تصویری زنده و انسانی از پیامبر(ص) ارائه می‌دهد.