پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

با دستور رئیس‌جمهور و پیگیری‌های مستمر سازمان حفاظت محیط زیست، همکاری‌های ایران و آکادمی علوم چین در حوزه آب و محیط‌زیست وارد مرحله اجرایی شد و تالاب صالحیه به‌عنوان پایلوت این همکاری مشترک انتخاب و مورد تایید عالی‌ترین مقام اجرایی کشور قرار گرفت تا تالابی که رو به خشکی می رفت دوباره احیا شود .
بنابر اعلام روابط عمومی سازمان حفاظت محیط زیست، در پی مستندسازی فنی و کارشناسی دبیرخانه ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گردوغبار و مکاتبه رسمی سازمان برنامه‌ و بودجه با ریاست جمهوری، پروژه مشترک احیای تالاب صالحیه با هدف مهار کانون‌های فعال گردوغبار، بهبود رژیم هیدرولوژیکی تالاب و ارتقای معیشت جوامع محلی وارد فاز اجرایی شد و این گام بلند دولت که حاکی از اهمیت موضوع زیست محیطی است حاکی آن است که از هیچ تلاشی برای حفظ منابع زیستی دریغ نخواهد داشت .اینکه رئیس‌جمهور در حاشیه این مکاتبه تاکید کرده که" اقدام مناسبی است، پیگیری شود تا بقیه همکاری‌ها به سرعت صورت پذیرد" نه تنها اهمیت موضوع را دوچندان می کند بلکه گامی سازنده برای حل مساله زیست محیطی به نام گرد و غبار به شمارمی رود که نفس ها رابه شماره انداخته است .خشک شدن تالاب‌ها در اثر تغییرات اقلیمی یکی از چالش‌های زیست‌محیطی است که در سال‌های اخیر تاثیرات مخرب زیادی بر اکوسیستم‌های طبیعی و زندگی جوامع محلی داشته است و یکی از پیامدهای کمتر مورد توجه قرار گرفته، افزایش قابل توجه طوفان‌های گرد و غبار است. این پدیده به‌ویژه در مناطقی که تالاب‌های آن‌ها خشک شده یا در معرض خشکی قرار دارند، بیشتر مشاهده می شود .تالاب‌ها، که به عنوان سیستم‌های طبیعی کنترل‌کننده خاک و رطوبت عمل می‌کنند، در تثبیت خاک‌های اطراف نقش مهمی دارند بنابراین رطوبت موجود در این مناطق مانع از بلند شدن ذرات ریز خاک و انتشار آن‌ها به هوا می‌شود اما وقتی تالاب‌ها خشک می‌شوند، این پوشش محافظتی از بین رفته و خاک‌های خشک و بی‌ثبات به راحتی تحت تاثیر باد قرار گرفته و به شکل گرد و غبار به هوا بلند می‌شوند.تنها تالاب استان البرز تحت عنوان تالاب صالحیه نیز از اثرات و پیامدهای منفی تغییرات اقلیمی بی نصیب نبوده بطوریکه گرد و غبار ناشی از آنها بسیاری از روزها این تالاب و حتی شهرستان های استان را تحت اسارت خود درآورده و برخی از کارشناسان از آن به عنوان مهمترین کانون گرد و غبار تهران نیز یاد می کنند .
این تالاب یکی از پهنه های سیلابی استان البرز به شمار می رود که نقش مهمی در کنترل سیلاب های حوضه مرکزی استان دارد؛ محدوده تالاب صالحیه در استان البرز و تالاب اله آباد در استان قزوین از یک زیستگاه مشترک تشکیل یافته است .وسعت حریم و بستر تالاب صالحیه بر اساس مطالعات وزارت نیرو حدود ۴۸ هزار هکتار است که حدود ۱۶ هزار هکتار آن در استان البرز و ۳۲ هزار هکتار در استان قزوین واقع است.حقابه تالاب صالحیه که نقش موثری در ممانعت از خشک شدن آن و جلوگیری از پدیده گرد و غبار دارد بطور غیر رسمی از سازمان مدیریت امور آب کشور (در فصول غیر کشاورزی) دریافت می شود که هفت درصد از حقابه باید از استان البرز و مابقی از استان قزوین و زنجان تامین شود که تاکنون تحقق نیافته است .
حضور بیش از ۱۱۰ گونه پرنده مهاجر و بومی، تعداد ۲۶ گونه پستاندار ،۲ گونه دوزیست و تعداد ۲۷ گونه خزنده در فهرست حیات وحش محدوده تالاب صالحیه به ثبت رسیده است که این زیستگاه‌ به عنوان محل استراحت، تغذیه و تجدید قوا برای پرندگان در درون فلات ایران بسیار حائز اهمیت است.انواع پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی شامل غاز خاکستری ، نوک پهن، فیلوش، کله سبز ،خوتکا، چنگر ، گیلانشاه ، آنقوت ، تنجه ، درنا ، فلامینگو ،حواصیل خاکستری، اگرت، خروس کولی، انواع آبچیلک و پرندگان خشکزی شامل هوبره ، کوکر شکم سیاه ، سنقر خاکستری ، سارگپه معمولی ،دال و انواع گنجشک سانان ، پستانداران مهم منطقه شامل گرگ،کفتار، گربه وحشی روباه، شغال، گراز، تشی، سنجاب زمینی خرگوش، خزندگان شامل قورباغه معمولی و وزغ سبز و از انواع خزندگان گرزه مار یا افعی، افعی زنجانی و افعی البرزیو نیز ماهی آفیانوسدر محدوده ورودی خررود( درمحدوده استان قزوین) در زیستگاههای منطقه قابل مشاهده می باشد.اما این منبع مهم طبیعی و زیستگاه حیات وحش در شهرستان نظرآباد استان البرز با چالش های تغییرات اقلیمی، افت آبهای زیرزمینی، احداث سد نهب و بالاخانلو در قزوین و کینه ورس در زنجان، احداث زهکش بطول بیش از ۴۰ کیلومتر، توسعه نامتوازن کشاورزی و عدم اجرای برنامه الگوی کشت ، و حضور دام سنگین (شتر) د رسالهای اخیر مواجه شده است.
موفقیت در احیای کامل تالاب صالحیه، علاوه بر تامین پایدار و کافی حقآبه زیست‌محیطی آن نیازمند مدیریت زهکش احداثی و کنترل کامل دام بود که این مهم نیز بر اساس گزارش‌های رسمی، در فاز نخست احیای تالاب صالحیه–اله‌آباد، اقداماتی نظیر انسداد زهکش‌ها و بازگردانی آبراهه‌ها (۴۰ کیلومتر)، ایجاد بادشکن‌های زنده و غیرزنده (۵۰۰ هکتار)، اجرای عملیات بیولوژیک و استفاده از مالچ‌های زیست‌سازگار (۷۰۰ هکتار)، و برنامه‌های توانمندسازی جوامع محلی با اعتباری بالغ بر پنج هزار و ۲۲۰میلیارد ریال پیش‌بینی شده است.در گام بعد، کمیته راهبری مشترک ایران و چین قرار است برای تعیین سازوکارهای اجرایی، تامین مالی چند منبعی و تدوین بسته‌های پروژه‌محور تشکیل دهند که این روند با محوریت دبیرخانه ستاد ملی گردوغبار ادامه می‌یابد تا از ظرفیت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای حداکثر استفاده صورت گیرد.تالاب صالحیه در استان البرز با چالش‌های جدی مواجه است، اما اقداماتی در سال‌های اخیر آغاز شده و برنامه‌هایی نیز در دست انجام است که عبارت هستند از پیگیری تامین حقابه تالاب ، تلاش برای اختصاص حقابه رایزنی برای اولویت‌دهی به نیاز آبی زیست‌ محیطی تالاب در کنار مصارف کشاورزی و صنعتی، محدودیت‌هایی که بر چرای بی‌رویه دام در حریم تالاب اعمال شده با اجرای برنامه های حفاظتی قرق و حفاظت فیزیکی و امنیتی همراه با مطالعات و پایش علمی که علاوه براین موارد اقدامات موثری نیز برای برنامه های اموزشی و ترویجی جوامع محلی و سمن های مردم نهاد به اجرا درآمده است .اما از آنجاییکه تهیه طرحی علمی که تمام جنبه‌های هیدرولوژیکی، اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی تالاب و حوضه آبریز آن را پوشش دهد و اقدامات حفاظتی، احیایی و بهره‌برداری پایدار را تعریف کند دارای اهمیت بود این مهم در دستور کار دولت قرار گرفت بطوریکه در نتیجه پیگیری‌های مستمر سازمان حفاظت محیط زیست، به‌ویژه ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گردوغبار و حمایت سازمان برنامه و بودجه با تداوم این هماهنگی ملی، انسجام اجرایی در مسیر احیای تالاب‌ها از جمله تالاب صالحیه و مقابله با گردوغبار بوجود آمد .از سالهای گذشته تاکنون بازدیدهای متعددی از تالاب صالحیه انجام و توجه مسوولان ملی به این کانون ریزگرد جلب شد اما بالاخره با نگاه ویژه دولت به استان البرز در پدیده گرد و غبار با دستور رییس جمهور ، اجرای پروژه احیای تالاب صالحیه در چارچوب همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران و آکادمی علوم چین با محوریت سازمان حفاظت محیط زیست تسریع خواهد شد که نوید بخش اقدامات زیستی مهمی در حل پدیده گرد و غبار است .
ریزگردهای تالاب صالحیه تا ۸۵ کیلومتری شرق تهران را تحت تاثیر قرار می دهد
مدیرکل حفاظت محیط زیست البرز نیز معتقد است: براساس مطالعات کارشناسی ریزگردهای حاصل از تالاب صالحیه تا ۸۵ کیلومتری شرق تهران را تحت تاثیر قرار می دهد بنابراین اگر برنامه اجرایی مناسبی نداشته باشیم با مشکل مواجه می شویم ."قربانعلی محمد پور" افزود: با همراهی وزارت نیرو، مردم محلی، مطالعات دانشگاهی برنامه اجرایی خود را در همین امسال آغاز می کنیم و خودمان را آماده کردیم بنابراین این نوید را می دهیم شکوفایی تالاب صالحیه را مردم ببینند.وی اضافه کرد: در مطالعات دیده شده اگر مجموعه عوامل وزارت جهاد کشاورزی، شرکت های آب منطقه ای و آبفا پای کار نیایند تخصیص حق آب نباشد توفیقی نخواهیم داشت.محمد پور بیان کرد: با هم افزایی با استان همسایه که توسط محیط زیست انجام می شود بسترها برای اقدامات موثر در تالاب فراهم شده است .وی با اشاره به بخشی از اقدامات اداره کل حفاظت محیط زیست استان البرز در راستای رفع چالش های تالاب صالحیه در سال گذشته گفت: تغییر نمایندگی دولت در سند تالاب صالحیه از سازمان جنگلها و مراتع به نام سازمان حفاظت محیط زیست فرآیندی جدید برای مدیریت مناسب این تالاب است.محمدپور یاد آور شد: اخذ سند تالاب صالحیه برای اولین بار در کشور به نام محیط زیست صادر شده بنابراین مشکلات تالاب صالحیه شهرستان نظرآباد در این استان با توجه به اثرات زیست محیطی آن باید به جدیت بررسی شود که این مهم در نگاه ویژه دولت قرار گرفته است .
۱۲ درصد گرد و غبار روزهای آلوده در البرز از کانون های گرد و غبار است
معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان البرز نیز این اقدام دولت را حاکی از اهمیت موضوع دراین زمینه خواند و افزود: بخش جزیی از گرد و غباری که وارد هوا می شود و کیفیت را کاهش می دهد از کانون های هشتگانه داخل تالاب صالحیه است ."کیوان رحیمی" ادامه داد: ممکن است ۱۲ درصد از گرد و غباری که در روزهای آلوده داریم از کانون ها نشات گیرد.وی اضافه کرد: برخی از مواقع رخدادهایی داریم که چندین استان را دربر می گیرد بنابراین نقش تالاب صالحیه درآن ناچیز است چرا که اینها معمولا گرد و غباری هستند که از سمت شرق کشور می آیند و ستون آن هفت کیلومتر است که پدیده ای سطحی هم نیست که با بادی سطحی فروکش کند.رحیمی گفت: این موارد جریانات هواشناسی هستند بطوریکه ستون های گرد و غبار تا ارتفاع هفت کیلومتری از طریق سیستم های راداری رصد می شود چنانچه براساس این رصدها مشخص شده گردو غبارهای یاد شده از سمت خراسان به سمت تهران و البرز می آید و گاهی اوقات دراین استان خاتمه یافته یا ادامه پیدا می کند .وی ادامه داد: در حوزه محیط زیست طبیعی احیای تالاب صالحیه سبب می شود که کانون های گرد و غبار غیرفعال شود .
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان البرز بیان داشت: وقتی که صحبت از اصلاح زهکش یا بستن زهکش می شود باید از اقدام مناسبی در زمینه احیای تالاب صالحیه یاد کرد چرا که این زهکش ها سبب می شود آب سطح زیر سطحی تالاب کشیده و منطقه ای که زهکشی دارد خشک شود .
رحیمی یاد آورشد: بنابراین تالاب چهره بیابانی پیدا کرده و سطح خاک خشک می شود که در اینجا باید این نکته را مدنظر قرار داد به دنبال حذف زهکش برای اکوسیستم آبی تالاب صالحیه هستیم که آثار ثانوی آن غیر فعال شدن کانون های گرد و غبار است .وی بیان داشت: با این اقدامات پوشش گیاهی در تالاب صالحیه به وجود خواهد آمد و رطوبت خود تالاب سبب می شود که در برابر جریانات باد و فرسایش بادی مقاومت نشان داده شود .معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست استان البرز تاکید کرد: بحث زهکش در موضوع تالاب صالحیه مورد نظر حفاظت محیط زیست است چرا که اگر توجه به این مهم نمی شد علی رغم تغییر شرایط اقلیمی و نبودن حقابه ای که باید تخصیص پیدا می کرد برای این تالاب و نکرد اقدامات موثری در احیای تالاب است .وی گفت: در مجموع گرد و غبار تالاب صالحیه متوجه مناطق مسکونی نبوده و با همین بحث زهکش که مورد توجه دولت قرار گرفته می توان اقدامات سازنده ای در این تالاب رقم زد .
سخن پایانی: تالاب فصلی صالحیه در فصول سرد پرآب و در فصل‌های گرم تاحدود زیادی خشک می‌شود. این تالاب ابتدا آبگیری کوچک بود ولی با توجهاتی که به آن شد در سال ۱۳۹۶ به تالاب تبدیل گشت، اما امروزه به دلایل متعدد از جمله استفاده‌ی بی‌رویه‌ی کشاورزان و چرای دام در وضعیت خوبی به سر نمی‌برد اگرچه دولت توجه ویژه ای به حوزه محیط زیست دارد اما بسیاری از طرح های زیست محیطی با مشارکت های جمعی و ظرفیت های محلی می تواند موثر واقع شود که دراین زمینه باید اقدامات سازنده تری را داشت.