سواد رسانه‌ای؛ مهارتی فراموش‌شده در هیاهوی فضای مجازی
سپیدار‌آنلاین: گروه یادداشت
در عصر ارتباطات، جایی که هر شهروند، خود به یک رسانه تبدیل شده، «سواد رسانه‌ای» دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
محمد جعفری / ما در دورانی زندگی می‌کنیم که حجم اطلاعات تولید شده در هر دقیقه، از توان درک و پردازش ذهن انسان فراتر رفته است. در چنین فضایی، داشتن مهارت تحلیل، تفسیر و تشخیص اطلاعات درست از غلط، به یک ابزار حیاتی برای بقا در دنیای دیجیتال تبدیل شده است.سواد رسانه‌ای به زبان ساده یعنی توانایی فهم، تحلیل و ارزیابی پیام‌های رسانه‌ای. این مهارت، شامل توانایی شناسایی منبع خبر، درک نیت تولیدکننده محتوا، تفکیک واقعیت از شایعه، و تشخیص فریب‌های تصویری و زبانی است. متأسفانه در کشور ما، این مفهوم هنوز در سطح عمومی جامعه نهادینه نشده و بسیاری از کاربران فضای مجازی، بدون داشتن سواد رسانه‌ای، در معرض سیلی از اخبار نادرست، شایعات هدفمند و تحلیل‌های غیرعلمی قرار دارند.یکی از جلوه‌های بارز ضعف در سواد رسانه‌ای، پدیده‌ی «بازنشر بی‌تفکر» است. کاربران، بدون بررسی صحت محتوا، آن را در گروه‌های خانوادگی، کانال‌ها و صفحات خود منتشر می‌کنند و به‌طور ناخواسته به چرخه‌ی انتشار اخبار جعلی دامن می‌زنند. این در حالی است که یک لحظه تأمل و راستی‌آزمایی، می‌تواند جلوی شکل‌گیری موجی از اضطراب، خشم یا ناامیدی را در جامعه بگیرد.در بعد سیاسی و اجتماعی نیز ضعف در سواد رسانه‌ای، بستری مناسب برای عملیات روانی دشمنان، تخریب چهره‌ها و القای ناکارآمدی نظام فراهم کرده است. هر شایعه‌ای می‌تواند به اعتماد عمومی ضربه بزند و سرمایه اجتماعی را کاهش دهد؛ همان سرمایه‌ای که برای توسعه کشور از هر ثروتی ارزشمندتر است.از سوی دیگر، نسل نوجوان و جوان، بیش از هر گروه دیگری در معرض تأثیرات فضای مجازی قرار دارد. الگوبرداری از سبک زندگی سلبریتی‌ها، پذیرش معیارهای ظاهری و مادی‌گرایانه، و افت تحصیلی ناشی از غرق شدن در شبکه‌های اجتماعی، از جمله آسیب‌هایی است که ریشه در نبود آموزش صحیح سواد رسانه‌ای دارد.در این شرایط، نقش آموزش و پرورش بسیار حیاتی است. سواد رسانه‌ای باید از دوران دبستان وارد نظام آموزشی شود، نه به‌عنوان یک درس حاشیه‌ای، بلکه به‌عنوان مهارتی پایه‌ای در کنار خواندن و نوشتن. همچنین، خانواده‌ها نیز باید خود را به‌روز نگه دارند و آگاهانه فرزندان‌شان را در مسیر استفاده مسئولانه از فضای مجازی راهنمایی کنند.رسانه‌های رسمی، نهادهای فرهنگی و حتی فعالان حوزه فضای مجازی نیز می‌توانند در افزایش سواد رسانه‌ای جامعه مؤثر باشند. انتشار محتوای آموزشی ساده، استفاده از اینفوگرافی و ویدئوهای کوتاه، برگزاری کمپین‌های آگاهی‌بخشی، و پاسخ‌گویی سریع به شایعات، از جمله اقداماتی است که می‌تواند در این مسیر مؤثر باشد.در نهایت، آن‌چه در سایه ضعف سواد رسانه‌ای از بین می‌رود، تنها حقیقت نیست؛ اعتماد، آرامش اجتماعی، و توان تحلیل جمعی نیز قربانیان خاموش این پدیده‌اند. اگر می‌خواهیم جامعه‌ای مصون، پویا و خردمند داشته باشیم، چاره‌ای جز سرمایه‌گذاری بر تقویت سواد رسانه‌ای نخواهیم داشت؛ چراکه آینده از آنِ کسانی است که می‌توانند در میان امواج اطلاعات، راه حقیقت را پیدا کنند.