پدافند مردم‌محور؛ دانایی، توانایی، آمادگی
سپیدار‌آنلاین: گروه یادداشت
در جهانی که تهدیدها دیگر فقط از مرزهای جغرافیایی عبور نمی‌کنند، مفهوم «پدافند غیرعامل» از حصار نظامی و اداری فراتر رفته و به مسئولیتی اجتماعی و ملی تبدیل شده است.
مصطفی جعفری/ امروز دیگر دفاع از کشور فقط در گرو سلاح و فناوری نیست، بلکه بر پایه‌ی آگاهی، آمادگی و مشارکت مردم استوار است. در واقع، پدافند مردم‌محور، نه یک شعار، بلکه راهبردی برای تاب‌آوری جامعه در برابر بحران‌ها و تهدیدهای نوظهور است.پدافند غیرعامل در معنای عام، مجموعه اقداماتی است که بدون استفاده از ابزار نظامی، از جان مردم، زیرساخت‌های حیاتی و خدمات اساسی کشور در برابر تهدیدات محافظت می‌کند. اما وقتی از «مردم‌محوری» در این حوزه سخن می‌گوییم، مقصود آن است که شهروندان، نه فقط مخاطب آموزش‌ها، بلکه کنشگران فعال در فرآیند دفاع و ایمنی باشند. جامعه‌ای که شهروندان آن از تهدیدها آگاه‌اند، در برابر بحران‌ها غافلگیر نمی‌شود.تجربه‌ی کشورهای موفق در مدیریت بحران نشان می‌دهد که بزرگ‌ترین سرمایه‌ی ملی در هنگام تهدید، مردم آموزش‌دیده و سازمان‌یافته هستند. در زلزله، سیل، حملات سایبری یا حتی بحران‌های شناختی و رسانه‌ای، واکنش درست مردم است که می‌تواند از خسارات گسترده جلوگیری کند. از همین‌رو، آموزش همگانی و ارتقای سواد بحران، باید از سنین پایین در مدارس آغاز شود و تا محیط‌های کاری و محلات شهری ادامه یابد.امروز، «پدافند مردم‌محور» یعنی تقویت آگاهی عمومی درباره‌ی تهدیدات زیستی، سایبری، اقتصادی و حتی فرهنگی؛ یعنی ارتقای مهارت‌های اولیه‌ی امداد، حفظ امنیت اطلاعات، و مدیریت رفتار در شرایط اضطرار. هر شهروند باید بداند در هنگام بحران چه کند، به کجا مراجعه کند و چگونه از گسترش شایعات و اضطراب جلوگیری کند. دانایی، توانایی و آمادگی سه ضلع این مثلث هستند که اگر یکی از آن‌ها سست شود، کل ساختار ایمنی جامعه آسیب می‌بیند.در این مسیر، رسانه‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. رسانه‌های محلی و ملی می‌توانند با زبان ساده، مفاهیم تخصصی پدافند را برای عموم قابل فهم کنند؛ می‌توانند تمرین‌های آموزشی را ترویج دهند و از پدافند، تصویری ملموس و مردمی بسازند. گاه یک مستند کوتاه، یک پویش شهری یا حتی یک خبر آگاهی‌بخش، بیش از ده‌ها جلسه اداری می‌تواند فرهنگ ایمنی را در جامعه نهادینه کند.پدافند مردم‌محور، بدون اعتماد عمومی شکل نمی‌گیرد. مردم زمانی در دفاع از جامعه خود نقش‌آفرین می‌شوند که احساس کنند صدایشان شنیده می‌شود و مشارکتشان مؤثر است. بنابراین، دستگاه‌های اجرایی و نهادهای محلی باید در تصمیم‌سازی‌های پدافندی از ظرفیت شوراهای محله، گروه‌های داوطلب، سمن‌ها و جوانان استفاده کنند. هیچ سازه‌ای در برابر بحران، استوارتر از اعتماد مردم نیست.از سوی دیگر، فضای مجازی به عرصه‌ای تازه از تهدید و فرصت بدل شده است. در جنگ‌های نوین، ذهن و باور مردم هدف اصلی دشمن است. در چنین شرایطی، پدافند مردم‌محور باید بر پایه‌ی «سواد رسانه‌ای» استوار شود؛ تا مردم بتوانند میان خبر درست و نادرست تمایز قائل شوند و ابزارهای اطلاع‌رسانی را آگاهانه به کار گیرند. مقابله با شایعه، ترس‌افکنی و عملیات شناختی، بخشی از همین پدافند نوین است.پدافند غیرعامل مردم‌محور، مفهومی زنده و پویاست که تنها با مشارکت آگاهانه‌ی شهروندان معنا پیدا می‌کند. هر خانه‌ای که خاموش‌کننده‌ی آتش دارد، هر کارمندی که اصول امنیت سایبری را رعایت می‌کند، هر معلمی که به دانش‌آموز خود رفتار درست در بحران را می‌آموزد، در واقع بخشی از سپر دفاعی کشور را تشکیل داده است.در پایان باید گفت، اگر دانایی سرچشمه‌ی توانایی و توانایی ضامن آمادگی است، پس «پدافند مردم‌محور» همان حلقه‌ی اتصال میان آگاهی، اقدام و امنیت است. کشوری که مردمش آموزش‌دیده، مسئول و مشارکت‌جو باشند، در برابر هر تهدیدی — از تحریم تا تهاجم فکری — ایستادگی خواهد کرد.پدافند غیرعامل مردم‌محور، نه فقط سیاستی ملی، بلکه راهی برای زیستن هوشمندانه در جهانی پر از تغییر و چالش است.