از عطش طبیعت تا کمین طمع؛ نبرد خاموش محیط‌بانان البرز در سایه خشکسالی
سپیدار‌آنلاین: گروه گزارش
با فرارسیدن دوره‌ای از خشکسالی بی‌سابقه که قامت چشمه‌ساران و جویبارهای استان البرز را خم کرده است، صحنه‌هایی تلخ از رقابت برای بقا در طبیعت رقم خورده است. خشکسالی مداوم، شبکه حیاتی منابع آبی استان، از جمله تالاب‌ها، رودخانه‌ها و چشمه‌های مرتفع را به شدت تحت تأثیر قرار داده است؛ این کمبود منابع، اکوسیستم‌های طبیعی را در آستانه فروپاشی قرار داده است.
حیات وحش تشنه، ناچار از ترک زیستگاه‌های خشکیده خود به سوی حواشی مناطق مسکونی روی می‌آورند؛ این مهاجرت ناخواسته که به دلیل یأس از یافتن آب و علوفه در قلمرو اصلی‌شان صورت می‌گیرد، آن‌ها را در تیررس دیدگان شکارچیانی طمعکار قرار می‌دهد که فرصت را غنیمت شمرده‌اند. طبیعت‌گردان، کوهنوردان و ساکنان محلی شاهد تردد روزافزون گونه‌هایی چون کل و بز کوهی، و گاهی حتی خرس قهوه‌ای، در نزدیکی روستاها و مزارع هستند؛ حضوری که هم برای انسان و هم برای حیوان خطرات جدی به همراه دارد.
نگهبانان استوار طبیعت: محیط‌بانان در خط مقدم
در مقابل این تهدید دوگانه (خشکسالی اجباری و شکار غیرمجاز فرصت‌طلبانه)، فرشتگان نگهبان طبیعت، محیط‌بانان استان البرز، با عزمی راسخ و حضوری شبانه‌روزی، سنگر دفاعی خود را برپا کرده‌اند. این حافظان میراث طبیعی، ستون‌های اصلی حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور محسوب می‌شوند.وظیفه محیط‌بانان در شرایط عادی نیز سنگین است، اما در زمان خشکسالی، فشار کاری آن‌ها چندین برابر می‌شود. آن‌ها باید همزمان با مدیریت بحران کم‌آبی در مناطق حفاظت‌شده، گشت‌زنی‌های منظم خود را برای پیشگیری از شکار غیرمجاز تقویت کنند. این افراد، با چشمانی بیدار و حضوری میدانی در سخت‌ترین شرایط جوی و جغرافیایی، در تاریکی و روشنایی از این گنجینه‌های ارزشمند حفاظت می‌کنند و آماده جان‌فشانی در راه صیانت از آن‌ها هستند. تجهیزات محدود در برابر وسعت زیاد مناطق، کار آن‌ها را دشوارتر می‌سازد، اما تعهد حرفه‌ای آن‌ها این کمبودها را پوشش می‌دهد.
کاهش شدید بارش‌ها، که آمار آن در سال‌های اخیر به طور محسوسی پایین‌تر از میانگین بلندمدت بوده است، منابع آبی مناطق حفاظت‌شده را به شدت محدود کرده است. مدل‌سازی‌های ساده اکولوژیکی نشان می‌دهد که کاهش پوشش گیاهی (تولید اولیه) به دلیل کمبود آب بر ظرفیت حمل زیستگاه‌ها اثر منفی می‌گذارد. این وضعیت حیوانات را وادار به سفری پرمخاطره به سوی سکونتگاه‌های انسانی می‌کند.این گونه‌های درمانده، در جستجوی جرعه‌ای آب یا کمی علوفه، ناآگاهانه وارد مناطقی می‌شوند که شکارچیان غیرمجاز (برخی با استفاده از روش‌های نوین شکار و تله‌گذاری) در کمین نشسته‌اند؛ این کمین که در سایه دور شدن حیوانات از چتر حمایتی مستقیم محیط‌بانان در عمق کوهستان شکل می‌گیرد به سادگی می‌تواند به فاجعه‌ای برای بقای گونه‌های نادر تبدیل شود. حفاظت از این موجودات در این شرایط، بیش از پیش نیازمند تعامل و همراهی فعالانه دوستداران واقعی طبیعت و عموم مردم است که باید به عنوان چشم و گوش محیط‌بانان در سطح شهر و روستا عمل کنند.
گنجینه زیستی البرز در معرض خطر
استان البرز، با وجود صنعتی شدن سریع و مجاورت با کلانشهر تهران همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین قطب‌های تنوع زیستی کشور شناخته می‌شود. این تنوع زیستی غنی شامل آمارهای قابل توجهی است:۳۰۵ گونه پرنده وحشی، ۴۶ گونه پستاندار،۴۳ گونه خزنده، سه گونه دوزیست، هفت گونه ماهی است که از این میان، حفظ ۲۵ گونه که در زمره گونه‌های در معرض خطر انقراض یا آسیب‌پذیر طبقه‌بندی می‌شوند، یک اولویت ملی محسوب می شود.این گونه‌های ارزشمند عبارتند از:پلنگ نماد قدرت طبیعت البرز که حضورش به شدت تحت تأثیر تخریب زیستگاه و کمبود طعمه قرار دارد؛بزمجه ، افعی لطیفی، هما یا لاشخور ، عقاب طلایی ،بالان (بز کوهی ) است.
مناطق حیاتی حفاظت شده؛ سنگرهای اصلی اکوسیستم البرز
منطقه حفاظت شده البرز جنوبی؛ این منطقه با مساحت تقریبی ۶۴ هزار هکتار در شمال شرقی کرج، قلب تپنده حیات وحش استان است. این زیستگاه میزبان کل و بز کوهی، قوچ و میش، خرس قهوه‌ای، پلنگ ایرانی و عقاب طلایی است. تراکم گونه‌های شاخص در این منطقه، نیاز به نظارت مستمر را دوچندان می‌کند.منطقه شکار ممنوع طالقان؛ با وسعتی بالغ بر ۷۵ هزار هکتار، این منطقه به دلیل ارتفاعات و دامنه‌های شمالی، یکی از بکرترین پناهگاه‌های حیات وحش به شمار می‌رود.تالاب صالحیه؛ واقع در شهرستان نظرآباد، این تالاب هرچند از نوع خشک است، اما در زمان بارندگی‌های کافی، به پناهگاه حیاتی برای پرندگان مهاجر تبدیل می‌شود. این تالاب میزبان حدود ۱۲۰ گونه پرنده تالابی در فصول مهاجرت است و حفظ ورودی‌های آبی آن در شرایط خشکسالی یک چالش بزرگ زیست‌محیطی محسوب می‌شود.برای پاسداری از این گستره طبیعی عظیم، هفت پاسگاه محیط‌بانی با تجهیزات کامل (نیروهای انسانی آموزش‌دیده، خودروهای مناسب تردد در مناطق صعب‌العبور، موتورسیکلت‌های آفرود و تجهیزات دیداری مدرن مانند دوربین‌های دید در شب) در سراسر استان مستقر هستند. با این حال، وسعت جغرافیایی به گونه‌ای است که حضور فیزیکی محیط‌بانان در تمامی نقاط حفاظت‌شده به صورت همزمان امکان‌پذیر نیست؛ لذا حضور مؤثر محیط‌بانان و دوربین‌های رصد، تنها با مشارکت فعال و هوشیاری مستمر دوستداران طبیعت و عموم مردم معنا می‌یابد.
مردم، حافظان اصلی عرصه‌های طبیعی: ضرورت حفاظت مشارکتی
اصغر جوادیان نژاد، رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست البرز، به صراحت بر مهم‌ترین راهبرد حفاظت تأکید می‌کند: «بهترین حافظان عرصه‌های منابع طبیعی خود مردم هستند.»وی حفاظت مشارکتی را، که بر پایه تعامل مستمر با جوامع بومی و محلی استوار است، مؤثرترین الگو برای حفظ گونه‌ها در درازمدت می‌داند. این رویکرد نه تنها بار نظارتی را کاهش می‌دهد، بلکه حس مالکیت جامعه محلی نسبت به منابع طبیعی پیرامون خود را تقویت می‌کند. افزایش آگاهی عمومی نسبت به نقش حیاتی هر گونه در حفظ تعادل اکوسیستم (از شکارچی راس هرم تا گونه‌های کلیدی مانند کَل و بز)، سنگ بنای این همکاری مؤثر است.جوادیان نژاد همچنین تصریح کرد که مشاهده مکرر حیات وحش در جاده‌ها و مناطق مسکونی، نتیجه مستقیم و غیرقابل انکار خشکسالی است. این وضعیت اضطراری، فرصتی ناخواسته برای شکارچیان غیرمجاز داخلی و خارجی فراهم می‌آورد که از سرگردانی حیوانات تشنه سوءاستفاده می‌کنند.وی با تأکید بر اقدامات نظارتی سازمان اضافه کرد: اگرچه محیط‌بانان در مناطق حفاظت‌شده با دوربین‌های مداربسته و سامانه‌های پایش از راه دور مراقب هستند، اما همکاری و اطلاع‌رسانی سریع شهروندان، یاری‌گر اصلی ما در خنثی‌سازی اقدامات متخلفان خواهد بود.
برخورد قانونی با متخلفان و نقش مردم در گزارش‌دهی
رئیس اداره حفاظت حیات وحش البرز یادآور شد که شکار هرگونه حیات وحش بدون اخذ پروانه معتبر، جرمی آشکار تلقی شده و با متخلفان طبق قوانین سختگیرانه سازمان حفاظت محیط زیست برخورد خواهد شد.وی با ارائه آمار اولیه از عملکرد سال جاری اعلام کرد که تاکنون چهار گروه شکارچی متخلف در مناطق مختلف استان دستگیر شده و تمامی ادوات و تجهیزات غیرمجاز آن‌ها (شامل سلاح، تله‌ها و خودروها) ضبط گردیده است. این اقدامات نشان‌دهنده عزم جدی سازمان برای برخورد با شکار غیرمجاز است.در پایان، مهم‌ترین خواسته و درخواست از عموم مردم استان البرز که در نزدیکی زیستگاه‌های طبیعی زندگی می‌کنند، به شرح زیر مطرح شد:در صورت مشاهده هرگونه حیوان وحشی مصدوم، بیمار، یا هرگونه فعالیت مشکوک (مانند تردد افراد غریبه با سلاح یا تله) در مناطق حفاظت شده یا حاشیه سکونتگاه‌ها، مراتب باید فوراً از طریق شماره ملی و شبانه‌روزی ۱۵۴۰ (خط ارتباطی مردمی سازمان حفاظت محیط زیست) به اطلاع اداره کل محیط زیست استان رسانده شود تا اقدامات حمایتی و امنیتی لازم به سرعت و در اسرع وقت صورت پذیرد.
منبع ایرنا