پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

در جهان امروز که سرعت تحولات فناوری از هر زمان دیگری بیشتر شده، کتابخوانی در میان نسل جدید بیش از گذشته به چالش تبدیل شده است.
سید محمد حسینی / کودکان و نوجوانانی که در دنیای دیجیتال متولد شده‌اند، هر روز با موجی از تصاویر، ویدئوها و پیام‌های کوتاه و سریع روبه‌رو هستند و ذهن آنان به شکلی طبیعی به سمت محتواهای لحظه‌ای و سرگرم‌کننده گرایش پیدا می‌کند. در چنین شرایطی، کتاب که نیازمند تمرکز، سکوت و صرف زمان است، رقیبی سخت به‌نام «صفحه‌نمایش» پیش روی خود می‌بیند. اما این واقعیت به معنای کنار گذاشتن کتاب نیست؛ بلکه فرصتی است برای بازاندیشی شیوه‌های ترویج مطالعه در عصر دیجیتال، به‌ویژه در استان‌های جوان و مهاجرپذیری مانند البرز که تنوع فرهنگی بالایی دارند و نیازمند تقویت پایه‌های فرهنگی‌اند.
نخستین نکته در مواجهه با نسل دیجیتال این است که نمی‌توان آنان را از دنیای رسانه‌ای جدا کرد. تجربه ثابت کرده منع کامل استفاده از موبایل، تبلت و بازی‌های آنلاین نه‌تنها مؤثر نیست، بلکه باعث بروز مقاومت و گاهی پنهان‌کاری می‌شود. راه درست، مدیریت استفاده و تبدیل رسانه‌ها به ابزارهای مکمل برای رشد فکری کودکان است. امروزه بسیاری از والدین و معلمان با استفاده از کتاب‌های الکترونیک، کتاب‌های صوتی و حتی اپلیکیشن‌های مطالعه، توانسته‌اند مرحله نخست پیوند کودکان با کتاب را برقرار کنند؛ مرحله‌ای که اگر درست مدیریت شود، به انگیزه‌ای برای مراجعه به نسخه چاپی و مطالعه عمیق‌تر تبدیل خواهد شد.
عامل دوم، جذاب‌سازی فرآیند مطالعه است. کودکان امروز به محتوایی واکنش نشان می‌دهند که جذاب، داستان‌محور و چندرسانه‌ای باشد. اگرچه کتاب رسانه‌ای سنتی به شمار می‌رود، اما می‌توان با انتخاب درست موضوعات و شیوه‌های ارائه، آن را برای نسل دیجیتال جذاب کرد؛ از جمله استفاده از کتاب‌های تصویری، کتاب‌های داستانی بر اساس انیمیشن‌ها و شخصیت‌های محبوب، یا مجموعه‌هایی که با بازی‌ها و فیلم‌ها ارتباط دارند. کتابخانه‌های عمومی استان البرز طی سال‌های اخیر با برگزاری نشست‌های کتابخوانی، قصه‌گویی، مسابقات آنلاین و کارگاه‌های خلاقیت، نشان داده‌اند که می‌توان بین دنیای رسانه‌ای و فضای کتابخانه پلی سازنده ایجاد کرد.
نکته مهم دیگر، نقش الگوها در خانواده و مدرسه است. کودکان از آنچه می‌بینند، بسیار بیشتر از آنچه می‌شنوند تأثیر می‌پذیرند. خانه‌هایی که در آن کتاب دیده نمی‌شود و فرصتی برای مطالعه مشترک وجود ندارد، طبیعتاً انگیزه‌ای برای کتابخوانی ایجاد نمی‌کنند. والدینی که روزانه—even برای چند دقیقه—کتاب می‌خوانند، در واقع مهم‌ترین پیام تربیتی را به فرزندان منتقل می‌کنند: «مطالعه بخشی از زندگی است». مدارس نیز با ایجاد فضاهای کوچک مطالعه، معرفی کتاب در کلاس‌ها و تشویق دانش‌آموزان به تولید خلاصه‌نویسی و ارائه شفاهی، می‌توانند نقش مهمی در عادت‌سازی مطالعه داشته باشند. در استان البرز که جمعیت دانش‌آموزی گسترده و متنوعی دارد، توجه به این امر می‌تواند آینده فرهنگی استان را دگرگون کند.
از سوی دیگر، عدالت فرهنگی در دسترسی به کتاب باید مورد توجه باشد. برخی مناطق حاشیه‌ای البرز همچنان با کمبود کتابخانه، کتاب‌فروشی یا فضاهای فرهنگی مواجه‌اند. ایجاد کتابخانه‌های کوچک محلی، راه‌اندازی «کتابخانه سیار» و مشارکت خیرین فرهنگی می‌تواند نقش مهمی در فراهم‌سازی شرایط مطالعه برای همه کودکان داشته باشد؛ کودکانی که شاید با یک کتاب ساده مسیر زندگی‌شان تغییر کند. تجربه نشان داده هر جا فضا و دسترسی فراهم شود، استقبال کودکان از کتاب فراتر از انتظار است.
مسئله دیگر، تقویت سواد رسانه‌ای است. نسل جدید اگر نیاموزد چگونه وقت خود را مدیریت کند، گرفتار محتواهای سطحی و کوتاه خواهد شد. آموزش مهارت تشخیص محتوای مفید، تعیین زمان مشخص برای استفاده از رسانه و تشویق به مطالعه متنی طولانی‌تر می‌تواند به‌تدریج تعادل را برقرار کند. ترکیب کتابخوانی با ابزارهای دیجیتال—مثلاً معرفی کتاب از طریق ویدئو، یا ساخت «چالش مطالعه» در شبکه‌های اجتماعی مدارس—می‌تواند به پیوند بهتر نسل امروز با کتاب کمک کند.
در نهایت، باید پذیرفت که کتابخوانی در دوره دیجیتال، نیازمند شیوه‌های جدید و سیاست‌گذاری هوشمندانه است. کتاب دیگر تنها یک رسانه نیست؛ پلی است میان نسل‌ها، بستری برای تفکر عمیق و فرصتی برای پرورش مهارت‌هایی که هیچ صفحه‌نمایشی جای آن را نمی‌گیرد. هفته کتاب و کتابخوانی فرصت مناسبی است تا خانواده‌ها، مدارس، رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی استان البرز بار دیگر نقش خود را در ترویج مطالعه مرور کنند و با برنامه‌ریزی عملی، قدمی مؤثر در تربیت نسل کتابخوان بردارند.