پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

نحوه استفاده آب تجدیدشونده در استان البرز، وضعیت سرانه آب استان نسبت به متوسط کشوری و حجم برداشت از منابع آب زیرزمینی در گفتگو با مهر مطرح و مورد بررسی قرار گرفت.
در سال‌های اخیر به‌ویژه تابستانی که گذشت کاهش محسوس سطح سفره‌های آب زیرزمینی در استان البرز سوژه بسیاری از رسانه و مورد بررسی قرار گرفت. استفاده بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی زمین را تشنه‌تر از گذشته کرده است به‌طوری‌که کارشناسان معتقدند؛ عمق برخی از چاه‌های آب دشت کرج از مرز ۲۰۰ متر گذشته است و این گواه یک واقعیت تلخ و زنگ خطری برای آینده شهروندان و محیط‌زیست استان است. به‌منظور بررسی وضعیت منابع آبی استان البرز با دکتر مجتبی نوری مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان گفتگویی ترتیب دادیم که در زیر می‌خوانید.
* وضعیت حوضه‌های آبریز استان البرز چگونه است؟
در کشور شش حوضه آبریز اصلی درجه‌یک و ۳۰ حوضه آبریز درجه‌دو وجود دارد. بخش عمده‌ای از استان البرز در حوضه آبریز دریاچه نمک واقع‌شده است و جزو حوضه آبریز درجه‌دو محسوب می‌شود. (دریاچه نمک زیر حوضه فلات مرکزی است.) ۸۰ درصد از مساحت استان البرز در حوضه آبریز دریاچه نمک و ۲۰ درصد دیگر در دشت طالقان الموت که زیر حوضه آبریز سفیدرود و جزو حوضه آبریز درجه‌دو محسوب می‌شود واقع‌شده است. بعد از حوضه آبریز واحدهای کوچک‌تری به نام دشت وجود دارد؛ در استان البرز سه دشت تهران – کرج، اشتهارد و هشتگرد در حوضه آبریز دریاچه نمک وجود دارد و به عنوان مثال شهرستان کرج در دشت تهران – کرج و شهرستان نظرآباد در دشت هشتگرد واقع‌شده است. با توجه به تراکم بالای جمعیت در استان که ۱۰ برابر متوسط کشوری است در حال حاضر سرانه آب در استان البرز از متوسط کشوری پایین‌تر است. و میزان مصرف آب از کل حجم آب تجدیدشونده استان که ۲.۲ میلیارد مترمکعب است بیشتر است و به عبارتی بیش از ۱۰۰ درصد آب تجدیدشونده در استان مورداستفاده قرار می گیرد.
* آیا منابع آبی موجود برای جمعیت ۲ و نیم میلیون نفری البرز کافی است؟
جمعیت استان البرز بیش از دو و نیم میلیون نفر است که در حدود دو میلیون نفر آن در شهرستان کرج ساکن هستند. طبق شاخص‌های سازمان ملل سرانه آب تجدیدشونده به ازای هر نفر حدود یک هزار و ۷۰۰ مترمکعب در سال است. اگر مقدار سرانه آب به ازای هر نفر از متوسط جهانی فاصله داشته باشد یعنی سرانه آب پایین است و با تنش آبی مواجه هستیم. در حال حاضر کل حجم آب تجدیدشونده در استان البرز حدود ۲.۲ میلیارد مترمکعب است حال اگر این مقدار را تقسیم‌بر ۲ میلیون و نیم جمعیت استان کنیم عددی زیر یک هزار به دست خواهد آمد و این نشان‌دهنده این است که با تنش آبی مواجه هستیم.
* در حال حاضر چند درصد از منابع آبی تجدیدشونده استان مورداستفاده قرار می‌گیرد؟
طبق استانداردهای بین الملی باید از ۴۰ درصد منابع آبی تجدیدشونده استفاده شود تا شرایط پایدار به وجود داشته باشد. در غیر این صورت اگر بین ۴۰ تا ۶۰ درصد از آب تجدیدشونده استفاده شود بحران به وجود خواهد آمد و اگر بیش از ۶۰ درصد آب تجدیدشونده استفاده شود شرایط فوق بحرانی به وجود خواهد آمد در حال حاضر استان البرز در شرایط فوق بحرانی است و به عبارتی شرایط منابع آبی در البرز بحرانی‌تر از حوضه آبریز دریاچه ارومیه است و شرکت آب منطقه‌ای استان البرز به‌عنوان تأمین‌کننده آب دغدغه جدی در خصوص تأمین آب شرب دارد.
* وضعیت منابع آبی زیرزمینی استان البرز چگونه است؟
یکی از چالش‌های عمده در البرز وضعیت منابع آب‌های زیرزمینی است. در این استان اراضی کشاورزی زیادی وجود دارد کشاورزان به علت نزدیکی به پایتخت علاقه‌مند به تولید محصولاتی آب بر مانند صیفی و سبزیجات هستند که به‌سرعت در اختیار مصرف‌کننده قرار بگیرد ولی به علت وضعیت وخیم منابع آبی نحوه کِشت و نوع محصولاتی که آب بر هستند نیازمند اصلاح الگوی کشت و مصرف است. در طول ۲۰ سال گذشته در دشت تهران - کرج متوسط افت آب‌های زیرزمینی ۸۴ سانتی‌متر بوده است و در سال‌های اخیر به بیش از یک متر رسیده است اگر مدیریت منابع آبی اجرا نشود در ۲۰ سال آینده دیگر منابع آبی زیرزمینی وجود نخواهد داشت. دشت هشتگرد در خصوص منابع آبی زیرزمینی وضعیت بحرانی دارد متوسط افت آب‌های زیرزمینی در این دشت ۷۰ سانتی‌متر بوده است و در سال‌های اخیر به بیش از یک متر و ۳۰ سانتی‌متر رسیده است. در برخی از مناطق شهرستان نظرآباد به علت افت شدید آب‌های زیرزمینی، زمین نشست کرده و بسیاری از چاه‌های آب شرب با مشکل مواجه شوند. در حال حاضر عمر مفید چاه‌های آب در این شهرستان از شش ماه تا ۳ سال است و این در حالی است که عمر مفید چاه‌های آب می تواند بالغ بر ۴۰ سال باشد. برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی در این شهرستان باعث شده است که دیواره‌های جدار چاه‌ها آسیب ببیند و همین مسئله باعث کاهش عمر مفید آنها می‌شود درصورتی‌که این وضعیت ادامه داشته باشد مشکلات زیادی از قبیل تحمیل بار اقتصادی فراوان برای حفر چاه‌های آب به وجود خواهد آمد. در شهرستان اشتهارد متوسط افت آب‌های زیرزمینی ۷۰ سانتی‌متر بوده است و همین مسئله باعث فرسایش بادی و وقوع پدیده ریز گردها در دشت اشتهارد شده است.
* آیا استقرار شهروندان در مسکن مهر هشتگرد بحران آبی را تشدید نخواهد کرد؟
در شهری مانند هشتگرد قرار است یک‌میلیون نفر مستقر شود درصورتی‌که تکلیف آب موردنیاز این تعداد مشخص نیست و در صورت استقرار یک‌میلیون نفر چالش جدی کمبود آب به وجود خواهد آمد. در حال حاضر تئوری پیوند آب، غذا و انرژی در جهان از اهمیت زیادی برخوردار است به این معنی که باید بالانس و تعادل میان آب، غذا و انرژی وجود داشته باشد و این در حالی است که به علت مهاجرپذیر بودن استان این بالانس به‌هم‌خورده است. کاربری اراضی کشاورزی در حال تغییراست و استان از حالت تولیدکننده به مصرف‌کننده تبدیل‌شده است.
* در سال‌های اخیر حجم برداشت از منابع آب زیرزمینی چگونه بوده است؟
سالانه حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب از منابع آب‌های زیرزمینی در استان البرز مورداستفاده قرارمی گیرد که ۶۰ میلیون مترمکعب بیشتر از منابع آبی زیرزمینی تجدیدشونده در استان است. از سال ۸۵ برداشت از آب‌های زیرزمینی در استان افزایش چشم‌گیری داشته است و از سال ۸۹ تعداد چاه‌های غیرمجاز افزایش چشم گیری پیداکرده است. در خصوص افزایش بهره‌وری آب اقداماتی در سطح استان البرز در حال انجام است. فاضلاب‌های موجود تصفیه می‌شوند و پساب حاصله در بخش صنعت مورداستفاده قرار خواهد گرفت. برای احداث تصفیه‌خانه فاضلاب شهر کرج از سرمایه‌گذار بخش خصوصی دعوت به همکاری شده است.
* شیوه‌های مدیریت جاری استان در مسائل آب و مشکلات آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یک رویکردی به نام « IWRM» وجود دارد این رویکرد در رابطه با مدیریت یکپارچه آب در حوضه آبریز است. برای مدیریت صحیح منابع آبی نیاز است همه ذینفعان در مدیریت آب نقش داشته باشند و به عبارتی مدیرت مشارکتی آب به وجود آید. متأسفانه در سال‌های گذشته در خصوص مشارکت ذینفعان در مدیریت امور آب اقدام خاصی صورت نگرفته است به همین منظور در این خصوص اقدامات فرهنگی برای حضور مردم در مدیریت منابع آبی استان در حال انجام است. استان البرز در خصوص رعایت بالانس آب، غذا و انرژی نیازمند مدیریتی قوی است چراکه میان امنیت غذایی و امنیت آبی تضاد وجود دارد وقتی بخواهیم امنیت غذایی را تامین کنیم به منابع آبی فشار می‌آوریم و امنیت آب به خطرمی افتد. در پایان؛ طبق اظهارنظر شرکت آب و فاضلاب استان البرز به‌عنوان متولی این امر؛ میزان استاندارد سرانه مصرف آب برای هر نفر در کشور بین ۱۲۵ تا ۱۵۰ لیتر در شبانه‌روز است و این در حالی است که هر کرجی در شبانه‌روز ۲۲۰ لیتر آب مصرف می‌کند که تقریب دو برابر استاندار کشور است به همین منظور ضروری است فرهنگ سازی در خصوص استفاده درست و اصولی از منابع آبی مختص به فصل تابستان نباشد و در دیگر فصول سال به جدیت پیگیری شود.