پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

وجود دهها بنای غیرمقاوم و فرسوده در استان البرز همواره از دغدغه های کارشناسان نظام مهندسی ساختمان و علم لرزه نگاری به شمار می رود؛ موضوعی که در همایش های تخصصی و آموزشی برای چاره اندیشی و پیشگیری از یک فاجعه انسانی در زمان وقوع زلزله احتمالی یا سایر رویدادها به آن پرداخته می شود.
تکرار زمین لرزه های بزرگ، متوسط و خفیف در مناطق مختلف کشور از جمله البرز بیانگر آن است که این پدیده بخشی از فعل و انفعالات طبیعت و هسته زمین است که تنها با اتخاذ راهکارهای مناسب می توان با آن سازگاری داشت و از سرمایه های انسانی ، اجتماعی و اقتصادی صیانت کرد.در این میان استان کم وسعت البرز طبق داده های علمی ۴۰۰ کیلومتر گسل زلزله دارد که بیشتر آنها دارای نقاط تلاقی و کانون مشترک است ضمن آنکه تعدادی از این گسل ها با استان های همجوار مانند تهران و قزوین دارای پیوستگی است.بررسی ها نشان می دهد که در طول سال برخی از این گسل ها دارای حرکت های خفیف است و گاهی مواقع مانند زمین لرزه آذرماه سال ۹۶ جنوب کرج و غرب ملارد میزان تکانه ها از پنج ریشتر فراتر می رود.به طور کلی وقوع زلزله های تاریخی در اطراف استان البرز نشان می دهد که نقطه امنی به لحاظ لرزه خیزی در البرز و همسایه های آن وجود ندارد و در طول تاریخ برخی زمین لرزه ها مانند زلزله سال ۱۳۴۱ بوئین زهرا و اشتهارد فاجعه بار بوده است.همچنین بررسی های علمی نشان می دهد که برخی گسل های البرز ، تهران یا قزوین در صورت فعال شدن شدتی بیش از هفت ریشتر خواهد داشت و در آن صورت با وجود صدها خانه نیم بند و غیرمقاوم، عمق فاجعه غیرقابل تصور پیش بینی می شود.
۲ هزار هکتار بافت فرسوده و غیر مقاوم در البرز
براساس گزارشهای رسمی بیش از ۲ هزار هکتار بافت فرسوده ، غیرمقاوم و ناکارآمد در استان البرز وجود دارد که بنا به گفته مسوولان اجرایی استان یک / سوم جمعیت سه میلیون و ۲۰۰ هزار نفری البرز در این بافت ها سکونت دارند.این بافت ها بخشی فرسوده قدیمی و بخشی خانه های غیرمقاوم نوساز است که به دور از نگاه مهندسان ناظر و به صورت قارچ وار رویش پیدا کرده و بخشی از این ساختمان ها چند به صورت طبقه روی ستون های فلزی کم رمق سوار شده است.شکل گیری محله ها و سکونتگاه های غیررسمی در استان البرز به دهه ۴۰ شمسی با هجوم مهاجران به تپه مرادآب در هسته کنونی کرج برمی گردد، مهاجرتی که سرآغازی برای پیوستگی و گستردگی کلان روستای کرج شد و ضمن بلعیدن روستاها از کرج کلانشهری با بافت ناهمسان شهری به وجود آورد.مهاجرت ها که بخش عمده آن با فقر و تنگدستی مهاجران گره خورده است به ساخت و سازهایی انجامید که اکنون سبب نگرانی کارشناسان و مسوولان شده و حتی بسیاری از مردم به عواقب این نوع ساخت و سازها آگاهی پیدا کرده اند.در پس مهاجرت های بی رویه ، جمعیت استان البرز که در دهه های ۴۰ و ۵۰ به حدود ۲۵۰ هزار تا ۳۰۰ هزار نفر می رسید اکنون به بیش از سه میلیون و ۲۰۰ هزار نفر رسیده و سالانه حدود ۱۲۰ هزار نفر به این جمعیت افزوده می شود.دهه ۸۰ شمسی آنچه سبب شد تا ساخت و سازهای غیراصولی در استان البرز شکل دیگری به خود گیرد، کمبود زمین برای ساخت و وجود محله هایی با بافت قدیمی و روستایی مانند حسن آباد، حصارک، کلاک، حیدرآباد کرج و امثال آن بود که ساختمان ها در سایه بی توجهی ها و عدم نظارت مدیران شهری و اجرایی به یکباره طبقاتی شد ، بناهایی که با تکانه های آرام زمین یا وزش باد تند نما و بخش هایی از دیوارهای آنها ریزش می کند و بیشترین حوادث ریزش آوار و حوادث استان البرز مربوط به این بافت ها است.
آنچه کارشناسان در خصوص بافت ها و زلزله می گویند
سازمان نظام مهندسی ساختمان استان البرز اواخر هفته گذشته با برگزاری یک همایش تخصصی و آموزشی با عنوان بررسی گسل های لرزه خیز استان در دانشگاه آزاد اسلامی این استان مستقر در کرج ، موضوع بافت های فرسوده و خطرهای زلزله در ایران و البرز را مورد واکاوی قرار داد.در این همایش، کارشناسان ارشد سازمان نظام مهندسی ساختمان البرز، استادان دانشگاه و رییس مرکز پیش بینی زلزله ایران موضوع بافت های فرسوده و غیرمقاوم و زوایای مختلف و تخصصی زلزله ها تشریح و از مسوولان و مردم برای پیشگیری از خطرهای زلزله درخواست کردند که موضوع نوسازی و مقاوم سازی بافت های ناکارآمد را جدی بگیرند.دکتر رضا جمالپور استاد دانشگاه و رییس مرکز تحقیقات کاهش ریسک سوانح طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز به عنوان نخستین سخنران این همایش به تشریح پیشینه تاریخی سوانح طبیعی از جمله زمین لرزه در ایران و البرز پرداخت و گفت : طی ۵۰ تا ۶۰ سال گذشته ۲۲ مخاطره طبیعی در استان البرز تجربه شده که زلزله سرآمد آنها بوده است.
وی ادامه داد: برهمین اساس یکی از مباحث ثابت شورای تامین استان البرز موضوع خطرهای زلزله و خانه ها و ساختمان های غیر مقاوم است که همواره مورد بحث و بررسی مسوولان و کارشناسان قرار گرفته است.جمالپور با بیان اینکه استان البرز به لحاظ نیروی انسانی متخصص علم ساختمان دارای ظرفیت و غنای بالا است، گفت: در عین حال بهره گیری از تمام ظرفیت های انسانی و اجتماعی باید به عنوان یک راهکار برای مقابله با زلزله و سوانح طبیعی ضرورتی انکارناپذیر به شمار می رود.
گسل های البرز و تهران مستعد حرکت
دکتر رضا افراسیابی عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسی استان البرز دیگر سخنران این همایش با بیان اینکه گسل های ۲ استان البرز و تهران مستعد حرکت و جابه جایی است، گفت: تبعیت از سند راهبرد ملی در خصوص آیین نامه و دستورالعمل های ساخت وساز در کشور و البرز باید جدی گرفته شود.وی ادامه داد: امروز البرز با معضلی به نام محله های فرسوده و غیر مقاوم مواجه است و گستردگی این محله ها حکایت از یک خطر بالقوه دارد که باید طبق سند راهردی مقررات ملی ساختمان به این معضل پایان داد.افراسیابی تاکید کرد: اگر آمادگی لازم برای مقابله با زلزله نداشته باشیم به طور قطع آسیب های وقوع زلزله های احتمالی غیر قابل تصور است.عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان البرز افزود: امروز اگر چه برخی ساختمان ها براساس ضوابط و مقرارت ملی ساختمان احداث می شود اما در بخش ملحقات غیرسازه ای مانند تاسیسات در البرز نگرانی هایی وجود دارد.وی با بیان اینکه سال گذشته مجوز پنج میلیون مترمربع ساخت و ساز در استان البرز با نظارت ۲۲ مهندس ناظر صادر شد، گفت: طبق گزارش ها ۸۰ درصد تخلف در ساخت و سازهای البرز وجود دارد که باید از این رویه جلوگیری کرد.افراسیابی افزود: بررسی ها نشان می دهد بخشی از ساخت و سازهای اصولی در البرز با نقشه های ترسیمی مطابقت ندارد.
ضرورت نظارت ویژه بر طرح نهضت ملی ساختمان
عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان البرز حضور مهندسان ناظر را برای رعایت الزامات ایمنی ضروری دانست و گفت: متاسفانه در بحث نظارتی مسکن مهر البرز تجربه خوبی نداشتیم و امیدواریم در بخش مسکن طرح نهضت ملی ساختمان شاهد نظارت ویژه مهندسان ناظر باشیم.افراسیابی تاکید کرد: نظارت ها باید از بافت های فرسوده تا ساختمان های طرح نهضت ملی مسکن فراگیر شود تا شاهد ساخت و ساز اصولی مطابق با آیین نامه های ملی ساختمان باشیم.وی گفت: امروز نا ایمنی ساختمان ها از حسن آباد کرج تا خانه های ترک خورده حاشیه گود حصارک کرج به دغدغه مهم کارشناسان تبدیل شده است.( اشاره به ۷۰ واحد مسکونی حاشیه گود برداری سال ۹۳ حصارک کرج که هنوز صاحبان آنها بلاتکلیف مانده اند و خطر ریزش جان خانوارها را تهدید می کند.)عضو هیات مدیر سازمان نظام مهدسی استان البرز بر تشکیل کارگروه های تخصصی و مردم نهاد برای شتاب در بازسازی بافت های فرسوده استان تاکید کرد.
ارتقای تاب آوری بافت فرسوده مهم‌ترین راه مقابله با زلزله است
رییس مرکز پیش بینی زلزله کشور در حاشیه این همایش تخصصی آموزشی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به خطرات بافت های فرسوده قدیمی و غیرمقاوم جدید در مناطق مختلف کشور از جمله استان های تهران و البرز در زمان وقوع زلزله اعلام کرد: بهبود و ارتقای سطح تاب آوری این بافت ها در ابعاد مختلف مهم‌ترین راه مقابله با زلزله است.دکتر مهدی زارع گفت: وجود بافت های قدیمی و سکونتگاه های غیرمقاوم جدید همواره از خطرهای بالقوه در زمان وقوع زلزله به شمار می رود، استان های تهران و البرز به سبب مهاجرت پذیری بالا دارای بافت های غیر مقاوم بیشتری نسبت به سایر مناطق کشور بوده که این بافت ها نیازمند توجه ویژه برای پیشگیری از حوادثی مانند زلزله است.این استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله ایران در پاسخ به سووالی در خصوص پیش بینی دقیق زمان زلزله و شایعاتی مبنی بر وقوع زلزله در ایران بیان کرد: اظهار نظر در خصوص پیش بینی زمان وقوع زلزله از نظر علمی سندیت ندارد اما مناطقی که بر روی گسل قرار دارند باید اقدامات پیشگیرانه به عمل آورند.وی تاکید کرد: کشور ما در مرز ورقه های (لایه ها) زمین قرار دارد براین اساس زلزله خیزی ایران موضوع جدیدی نیست اما باید نگاه جدید به ابعاد و خطرهای آن داشت.
زارع به وضعیت گسل های استان های تهران ، البرز و قزوین اشاره کرد و افزود: بخشی از این گسل ها در ادوار گذشته فعال بوده و زمین لرزه هایی بین هفت تا ۷.۲ ریشتر به ثبت رسانده اند.رییس مرکز پیش بینی زلزله کشور ادامه داد: گسل های این استان در نزدیکی هم قرار دارند و تعدادی از آن دارای نقطه تلاقی هستند که فعال شدن یکی از این گسل ها می تواند روی گسل های دیگر تاثیر بگذارد.وی به طول برخی گسل های تهران و البرز اشاره کرد و گفت : طبق بررسی های علمی طول گسل اشتهارد البرز ۷۰ کیلومتر، گسل ماهدشت البرز ۳۰ کیلومتر، گسل کرج ۱۰۰ کیلومتر و گسل شمال تهران ۹۰ کیلومتر است که در این حال طول گسل مشاع البرز و تهران به ۲۲۰ کیلومتر می رسد.زارع بابیان اینکه پوسته های زمین همواره در حال فعل و انفعال هستند، بیان کرد: حرکت این پوسته ها همیشگی است و برهمین اساس باید اقدامات پیشگیرانه برای مقابله با زلزله فراموش نشود.رییس مرکز پیش بینی زلزله کشور به زلزله بهمن ماه سال گذشته ترکیه و سوریه اشاره کرد و افزود: بررسی ها نشان داد بیشتر بناهای تخریب شده در ترکیه کمتر از ۱۹ سال عمر داشتند اما عدم رعایت اصول فنی و مهندسی سبب تخریب آن ها در زمان وقوع زلزله شد.وی با اشاره به اینکه زلزله جنوب ترکیه در بازه زمانی حدود ۵۰۰ ساله تکرار شده است، گفت: خاموشی بلند مدت گسل ها را نباید نادیده گرفت بلکه اقدامات پیشگیرانه باید در نگاه نخست قرار گیرد.
اقدامات اجرایی برای نوسازی بافت های فرسوده
ساماندهی و نوسازی بافت های فرسوده از اواخر دهه ۷۰ با طرح ساماندهی تپه مرادآب کرج آغاز شد، طرحی که تنها به خرید حدود چهار هزار ۲۵۰ واحد مسکونی و تخریب آنها اکتفا کرد و در مقابل اقدام عملی برای ساکنان این خانه های غیرمقاوم انجام نداد.در اجرای طرح ساماندهی تپه مراد آب از ۱۶۸ هکتار اراضی این تپه ۷۴ هکتار آزاد سازی شد و مابقی در همان وضعیت مسکوت ماند؛ زمین های آزاد شده این طرح به پروژ هایی مانند ساخت هتل ، فضای سبز و امکانات دیگر اختصاص یافت.صاحبان واحدهای فروخته شده تپه مرادآب به سکونتگاه های غیرمقاوم حسن آباد، حصارک و امثال آن اسکان یافتند و در عمل اقدام موثری برای پایان دادن به یک معضل اجتماعی انجام نگرفت.اواخر دهه ۹۰ طرح بازآفرینی بافت های فرسوده شهری با راه اندازی دفاتر تسهیلگری توسط وزارت راه وشهرسازی و شهرداری ها در ۱۵ نقطه استان البرز آغاز شد که تاکنون در اجرای این طرح حدود ۷۰ واحد مسکونی در محله های مختلف کرج مانند مصباح نوسازی و مقاوم سازی شده است.
با این اوضاف کلانشهر کرج با حدود یک هزار هکتار بافت فرسوده و ناکاآمد بیشترین میزان بافت غیر مقاوم را در بین ۱۸ شهر استان دارد.
مشوق ها برای شتاب در نوسازی بافت های فرسوده
طرح مقاوم سازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری در استان البرز از سال گذشته وارد یک برنامه جدید با نام مشوق ها و حمایت ها شده است که در گام نخست صدور مجوز رایگان ساخت وساز در بافت های فرسوده مهمترین اقدام به شمار می رود.اکنون تمام شهرداری های استان البرز مکلف شده تا ضمن تسهیلگری در نوسازی بافت های فرسوده ، ساکنان این بافت ها را به مشارکت در نوسازی خانه های خود تشویق کنند.آنطور که در نشست های اجرایی مورد تاکید قرار می گیرد آن است که بافت های فرسوده شهری استان البرز باید در کمترین زمان ممکن تخریب و نوسازی شود مقوله ای که نیازمند سرمایه کلان و حمایت بیشتر از ساکنان این بافت ها را می طلبد.بررسی های میدانی نشان می دهد ساکنان بافت های فرسوده شهری به رغم تمایل فراوان برای رهایی از مشکلات خانه های نا ایمن در انتظار کمک های بیشتر مسوولان و حتی بهره گیری از ظرفیت های خیرین و سرمایه گذاران هستند.
سخن پایانی
وجود بیش از ۲ هزار هکتار بافت فرسوده و ناکارآمد شهری در کنار سایر ساختمان های غیر مقاوم خطری بالقوه برای زمان وقوع زلزله احتمالی در البرز است که در کنار اجرای طرح نهضت ملی ساختمان باید جدی گرفته شود.وقوع زلزله ۳.۹ ریشتری جمعه شب ۱۵ اردیبهشت ماه در نزدیکی استان البرز اگرچه خطری جدی متوجه تهران و البرز نکرد اما نشان می دهد که فعل و انفعالات گسل ها دائمی است که به دور از هراس و اضطراب باید موضوع بازسازی بافت های غیر مقاوم به عنوان یک برنامه راهبردی و اجرایی تبدیل شود.