پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

پنجم مردادماه، سالروز اقامه نخستین نماز جمعه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به امامت مرحوم آیت‌الله طالقانی در دانشگاه تهران است؛ نقطه‌ عطفی در تاریخ جمهوری اسلامی ایران که عبادت را با بصیرت و سیاست را با معنویت پیوند زد. این واقعه نه‌تنها تجدید حیات یکی از مهم‌ترین شعائر اسلامی بود، بلکه تولد یک رسانه‌ انقلابی با ویژگی‌های منحصر به فرد در فضای پس از انقلاب به شمار می‌رفت.
نماز جمعه از همان آغاز، فراتر از یک آئین عبادی صرف تعریف شد. جایگاه خطیب جمعه، محتوای خطبه‌ها، مخاطبان چند ده‌هزار نفره در هر شهر و امکان پخش زنده از رسانه ملی، باعث شد تا این تریبون به رسانه‌ای استراتژیک برای جمهوری اسلامی تبدیل شود؛ رسانه‌ای که نه تحت تأثیر سودآوری و جلب مخاطب بلکه در خدمت هدایت فکری و اخلاقی جامعه عمل می‌کرد.
زبان انقلاب از دل محراب
نقش بی‌بدیل نماز جمعه در تبیین آرمان‌های انقلاب را می‌توان در مقاطع گوناگون بررسی کرد. در دوران جنگ تحمیلی، نماز جمعه سنگر فرهنگی-سیاسی مردم بود؛ خطبه‌ها هم‌زمان روحیه ایستادگی را تقویت می‌کرد و از ضرورت دفاع مقدس می‌گفت، هم درون جامعه را از نفوذ جریان‌های فرصت‌طلب برحذر می‌داشت. در سال‌های سازندگی، اصلاحات، فتنه و حتی در بحران‌های بین‌المللی، نماز جمعه رسانه‌ای مطمئن برای تبیین مواضع نظام بود.خطیب جمعه نه‌تنها درباره عبادات سخن می‌گوید بلکه در قامت یک تحلیل‌گر، جامعه‌شناس، دین‌شناس و گاهی روانشناس ظاهر می‌شود. او باید از پشتوانه علمی، تقوای دینی و اتصال به حاکمیت برخوردار باشد تا سخنش نافذ باشد و مخاطب احساس کند صدایی که از تریبون جمعه شنیده می‌شود، صدای انقلاب است.
برتری‌های نماز جمعه نسبت به رسانه‌های رایج
نماز جمعه، برخلاف بسیاری از رسانه‌های رسمی و غیردولتی، با مخاطبانی روبه‌روست که داوطلبانه در میدان حاضر شده‌اند. مخاطب نماز جمعه نه از سر عادت، بلکه از سر دغدغه به میدان آمده است. این یعنی شنونده‌ای آماده، دغدغه‌مند و طالب حقیقت. از سوی دیگر، نماز جمعه از قید و بند تبلیغات، منفعت‌طلبی، خط‌گیری حزبی و جریان‌سازی‌های مقطعی مبراست.
رسانه‌های مجازی ممکن است در لحظه اثرگذار باشند، اما عمق و ماندگاری پیام‌هایی که از زبان خطیب جمعه به جامعه تزریق می‌شود، بسیار گسترده‌تر و هدفمندتر است. به همین دلیل است که رهبر انقلاب همواره بر اهمیت نماز جمعه به‌عنوان «قرارگاه فرهنگی» و «مرکز جهت‌دهی» تأکید دارند.
ضرورت بازتعریف در گام دوم انقلاب
با ورود به گام دوم انقلاب اسلامی، نماز جمعه نیز نیازمند بازتعریف در شیوه ارتباطی، زبانی و محتوایی خود است. جامعه امروز، به‌ویژه نسل جوان، مخاطبانی متفاوت با دهه‌های پیش هستند؛ توقع دارند خطیب جمعه نه‌تنها تحلیل سیاسی بدهد بلکه راه‌حل‌هایی واقعی، زبان قابل فهم و ارتباطی عاطفی با نسل جدید برقرار کند.رسانه بودن نماز جمعه در عصر شبکه‌های اجتماعی به معنای آن است که باید از روش‌های سنتی عبور کرد و خطبه‌ها نه‌فقط برای حاضرین در صفوف نماز، بلکه برای میلیون‌ها مخاطب در بسترهای مجازی نیز قابل مصرف، قابل تفسیر و قابل اعتماد باشند. محتوای خطبه باید در قالب‌های متنوع تصویری، گرافیکی و ویدیویی قابل عرضه باشد تا پیام نماز جمعه محدود به میدان نماز نماند.
نتیجه‌گیری
نماز جمعه را باید نه‌تنها یک فریضه دینی، بلکه یک رسانه تمدن‌ساز و آرمان‌محور دانست. رسانه‌ای که در بزنگاه‌های حساس، صدای مردم و تریبون انقلاب بوده و می‌تواند همچنان به‌عنوان سنگر دفاع از ارزش‌های دینی، اخلاقی، سیاسی و فرهنگی ایفای نقش کند؛ به شرط آن‌که تحولات زمان را درک کرده و با زبان روز، همان پیام ناب انقلاب را به گوش مردم برساند.
اگر خطبه‌های نماز جمعه هم‌چنان بتوانند در تبیین آرمان‌های انقلاب، وحدت‌بخشی اجتماعی، روشنگری فرهنگی و ایجاد امید در دل مردم نقش ایفا کنند، این رسانه بی‌بدیل همچنان پرفروغ خواهد ماند.