پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

همزمان با شب یلدا در مورد درخت خرمالو این میوه پر رمز و راز و تارخچه و نحوه کاشت درخت آن همراه می شویم با پژوهشگر حامد آلیانی که در این مورد کامل توضیح داده اند.
از چین و ژاپن تا کن و کرج
تاریخچه :
زادگاه اصلی خرمالو ‌ کشور چین و ژاپن ‌ است‌. قدمت کاشت و پرورش ‌این درخت به‌ بیش‌ از ٢٠٠٠ سال پیش‌ در آسیای شرقی می رسد . این‌ گیاه به تدریج به‌ اکثر نقاط دنیا مانند آمریکا و اروپا منتقل‌ شد. در ایران میوه خرمالو تا عصر قاجار ناشناخته بود . در سال 1300 قمری [۱۲۶۰ شمسی] برای اولین بار دوست محمد خان میوه و بذر خرمالو را از چین به ایران فرستاد. دو سال بعد نهال خرمالو را در باغ فردوسی تهران کاشتند. اولین باغ تجاری خرمالو در ایران توسط آقای غفاری در سال 1320 شمسی در بخش #کن سولقان تهران ایجاد شد. امروزه خرمالوی منطقه کن یکی از مرغوبترین گونه های خرمالوی صادراتی جهان شناخته شده است که توسط آقای اصفهانی در چند دهه اخیر به اقصی نقاط دنیا صادر شده است.
چین‌ با ٩٣٨٨٠٠ هکتار سطح‌ زیرکشت‌ و تولید ٣٩٨٨٩٥٨ تن‌ میوه خرمالو، رتبه‌ اول را در دنیا دارد(FAO, ۲۰۱۶).
سطح‌ زیر کشت‌ خرمالو در سال ١٣٩٤ در ایران، ٢٠٩٣ هکتار بود که‌ ٤٤٥ هکتار آن را سطح‌ غیر بارور و ١٦٤٨ هکتار آن را سطح‌ بارور تشکیل‌ می‌داد. بیشترین‌ سطح‌ زیر کشت‌ و تولید مربوط به‌ استان مازندران است‌. در جنگل‌های‌ شمال کشور رقم‌ وحشی‌ خرمالو (خرمندی‌) که‌ به‌ زبان محلی‌ اربه‌ نامیده می‌شود به‌ وفور یافت‌ می‌شود و از آن به‌ عنوان پایه‌ تولید نهال خرمالو استفاده می‌شود.
ویژگی های درخت خرمالو :
خرمالو گیاهی‌ خزان کننده با برگهای‌ پهن‌، سبزتیره رنگ‌، سفت‌ و چرمی‌ است‌. درخت‌ها دو پایه‌ هستند ولی‌ گاهی‌ هر دو نوع گل‌ روی‌ یک‌ درخت‌ دیده می‌شوند و ارتفاع درخت‌ تا ١٠ متر می‌رسد. خرمالو در مناطقی‌ با زمستان و تابستان معتدل خوب رشد می‌کند درخت‌ها از ٣ تا ٦ سال شروع به‌ گل‌دهی‌ می‌کنند. گلدهی‌ در حوالی‌ خرداد و تیر رخ می‌دهد. گل‌های‌ ماده کرم رنگ‌ و اغلب‌ به‌ صورت تکی‌ رشد می‌کنند ولی‌ گل‌های‌ نر صورتی‌ رنگ‌ هستند و رشد سه‌ تایی‌ دارند. گل‌ها ٤ گلبرگ و کاسبرگ دارند. در برخی‌ از واریته‌ها میوه های‌ بدون بذر از طریق‌ بکرزایی‌ و بدون گرده افشانی‌ تشکیل‌ می‌شوند ولی‌ میوه های‌ ناشی‌ از گل‌های‌ گرده افشانی‌ شده بزرگتر و دارای‌ بذر هستند. میوه ها کروی‌ تا تخم‌مرغی‌ شکل‌ هستند. پوست‌ میوه زرد تا قرمز و نارنجی‌ رنگ‌ است‌. گوشت‌ میوه کمی‌ روشن‌تر است‌ و تا ٨ عدد بذر دارند. وجود ماده ی‌ پروآنتوسیانیدین‌ باعث‌ طعم‌ گس‌ میوه در برخی‌ از واریته‌ها می‌شود که‌ با رشد میوه میزان آن کاهش‌ می‌یابد. این‌ میوه ها فقط‌ در زمان رسیدن کامل‌ خوراکی‌ هستند. بعضی‌ از واریته‌ها مانند فویو ماده ی‌ فوق را ندارند و در هر مرحله‌ای‌ از رشد قابل‌ خوردن هستند ولی‌ بهتر است‌ پس‌ از رسیدن کامل‌ مصرف شوند. میوه ها معمولا پس‌ از ریزش برگها در مهر و آبان می‌رسند.
انواع خرمالو:
• خرمالو ایتالیایی: این خرمالو به اندازه یک گیلاس و رنگش زرد است. طعم میوه بعد از رسیدن ترش میشود.
• خرمالو وریژینیایی: برگ های براق و کشیده دارد و در ایران به خرمندی معروف است (این خرمالو به عنوان پایه پیوند خرمالو معمولی مورد استفاده قرار میگیرد) قابل خوراک نیست.
• خرمالو معمولی: میوه اش قرمز رنگ است و اندازه اش متوسط تا بزرگ میباشد
شرایط محیطی برای پروش درخت خرمالو:
خرمالو از جمله میوه های مناطق نیمه گرمسیری حساب میشود. جوانه های درخت خرمالو برای به بار نشستن و رشد و نمو حدود 100 تا 400 ساعت به سرمایی زیر 7 درجه سانتی گراد نیاز دارند. حداقل دمایی که این درخت می تواند تحمل کند بین 3- تا 10- درجه سانتی گراد است.اگر سرمای دیررس بهاره فرا برسد، شاخساره های یک ساله این گیاه را سرما زده میکند و آسیب میزند.

خاک مناسب کاشت خرمالو:
خاکی که خرمالو روی آن کاشته میشود باید زهکشی شده، سبک و غنی از مواد مغذی باشد.
آب و هوا مناسب کاشت خرمالو:
خرمالو خاک مرطوب را نمی پسندد ولی با خشکی هم سازگار نیست. و باید در فصول گرم آن را به طور مرتب آبیاری کرد. از طرفی هم آبیاری بیش از نیاز در طول فصل رشد گیاه سبب میشود که میوه ها بریزند.
فاصله مناسب کاشت درخت خرمالو:
بهترین فاصله برای کاشت نهالهای خرمالو ، پنج متر از هم می باشد.
نیازهای تغذیه ای درختان خرمالو :
هر سال پس از برداشت میوه در اواخر پائیز، درخت برای جبران نیازهای تغذیه ای خود نیاز به کود NPK به همراه کود دامی دارد . برای کاشت نهال خرمالو باید به چند نکته دقت کرد :
• بهتر است خرمالو پیوندی را حوالی ۱۵ اسفند ماه کاشت زیرا زودتر کاشتن آن ممکن است باعث سرمازدگی نهال شود.
• کاشت عمیق و سطحی نهال به آن آسیب میزند.
• بعد از کاشت تا حدود یک سال به نهال نباید کود شیمیایی و کود حیوانی داد.
• بعد از کاشت نهال باید یک نوبت به آن آب داد و تا زمان جوانه زدن دیگر آن را آبیاری نکرد.
• هرس فرم دهی و سربرداری خرمالو را باید از سال دوم و طی دو تا سه سال انجام داد.
• شاخه های یکساله خرمالو میوه میدهند بنابراین در فصل خزان شاخه سال قبلی را که محل تولید میوه میباشد را نباید هرس کرد.
بیماری های مهم درخت خرمالو :
بیمارگرهای‌ قارچی‌ به‌ اندامهای‌ مختلف‌ برگ، شاخه‌، میوه و ریشه‌ درختان خرمالو حمله‌ می‌کنند و باعث‌ خسارت می‌شوند. انواع لکه‌برگی‌ها، پوسیدگی‌ میوه، آلودگی‌ تنه‌ و شاخه‌ و پوسیدگی‌ ریشه‌ از بیماری‌های‌ مختلف‌ این‌ گیاه هستند. برای کنترل و یا پیشگیری بیماریها ی گیاهی حتما باید از کارشناس گیاهپزشک بهره برد. به بیماریهای رایج درختان خرمالو اشاره می شود :
۱-بیمارگرهای‌ Armillaria mellea و Dematophora necatrix به‌ ریشه‌ و طوقه‌ درختان خرمالو حمله‌ می‌کنند. این بیماری قارچی رشد درخت را مختل می کند .
۲- در گال باکتریایی‌ ناشی‌ از Agrobacterim tumefaciens درخت‌ آلوده ضعیف‌ شده و کوتاه می‌ماند.
۳- یکی‌ دیگر از بیماری‌های‌ مهم‌ خرمالو پژمردگی‌ آوندی‌ است‌ این‌ بیماری‌ توسط‌ قارچ ورتیسیلیوم ایجاد می‌شود ,
۴- قارچ Cephalosporium diospyri در بعضی‌ موارد باعث‌ ریزش برگها، خشکی‌ شاخه‌ و گاهی‌ هم‌ منجر به‌ مرگ درخت‌ می‌شود.
۵- قارچ Pestalotiopsis diospyri به‌ عنوان عامل‌ شانکر درختان خرمالو گزارش شده است‌ .
۶- بیماری‌های‌ مختلفی‌ بر روی‌ میوه خرمالو ایجاد لکه‌ می‌کنند که‌ در نهایت‌ منجر به‌ ریزش آن می‌شوند یکی‌ از آنها، آنتراکنوز خرمالو است‌ که‌ از مهمترین‌ بیماری‌های‌ این‌ گیاه در دنیا است‌
روش کاهش‌ خسارت و کنترل بیماري های قارچی عبارتند از :
الف - روشهاي فیزیکی:
عملیات زراعی‌ مانند از بین‌ بردن برگها و بقایای‌ گیاهی‌ در زمستان باعث‌ کاهش‌ آلودگی‌ می‌شود. در باغهای‌ آلوده، امحاء برگهای‌ آلوده در پای‌ درخت‌ جهت‌ کاهش‌ جمعیت‌ اسپورها و منبع‌ آلودگی‌ سال بعد، بسیار مهم‌ است‌. حذف برگها پس‌ از ریزش کامل‌ آنها صورت می‌گیرد. با اضافه‌ کردن اوره به‌ برگها، تجزیه‌ برگها سریع‌تر شده و اندامهای‌ بارده قارچ نیز از بین‌ می‌روند. کاربرد آبیاری‌ قطره ای‌ نسبت‌ حالت‌ غرقابی‌ در کاهش‌ آلودگی‌ موثر است‌ .
زهکشی‌ خاك، تقویت‌ درخت‌ با استفاده از کودهای‌ مناسب‌، هرس شاخه‌های‌ زائد و خشک‌ شده با عث‌ کاهش‌ آلودگی‌ می شود.
ب - روش شیمیایی‌:
در حال حاضر استفاده از قارچکش‌ها با توجه‌ به‌ خسارت قابل‌ توجه‌ بیماری‌ ضروری‌ است‌. زمان مناسب‌ استفاده از قارچکش‌ها در کنترل قارچ بسیار مهم‌ است‌. زمان اولین‌ سمپاشی‌ با ظهور شاخسارههای‌ جوان می‌باشد که‌ نسبت‌ به‌ بیماری‌ بسیار حساس هستند. این‌ زمان در شرایط‌ ایران و کشورهایی‌ مانند ژاپن‌ و کره حدود اواخر فروردین‌ می‌باشد. زمان دقیق‌ بستگی‌ به‌ شرایط‌ اقلیمی‌ هر منطقه‌ و سال دارد. در صورتی‌ که‌ بارندگی‌ ادامه‌دار باشد ممکن‌ است‌ سمپاشی‌ ٢ تا ٤ بار تکرار شود. کاربرد قارچکش‌ بعد از این‌ تاریخ‌ها تاثیر چندانی‌ در کنترل بیماری‌ نخواهد داشت‌. قارچکش‌ها موجب‌ حذف کامل‌ قارچ نمی‌شوند و با کاهش‌ جمعیت‌ قارچ، میزان خسارت به‌ گیاه را کاهش‌ می‌دهند. سموم مانکوزب، دیفنوکونازول، و کاپتان و ترکیبات مسی‌ برای‌ کنترل این‌ بیماری‌ در دنیا مورد استفاده قرار گرفته‌اند. در ارتباط با زمان دقیق‌ مصرف و نوع قارکش‌ و غلظت‌ مورد نیاز در ایران تاکنون مطالعه‌ی‌ علمی‌ نشده است‌. ولی‌ بر اساس مشاهدات انجام شده، سه‌ بار سمپاشی‌ با قارچ کش‌ کاپتان در کنترل بیماری‌ در باغها موثر بوده است‌.
در برخی‌ از موارد سمپاشی‌ زمستانه‌ با سموم مسی‌ و استفاده از قارچکش‌های‌ مانکوزب، یا کلروتالونیل‌ در فصل‌ آلودگی‌ توصیه‌ شده است‌ .معمولا بهترین زمان سمپاشی علیه بیماری های قارچی خرمالو ، سمپاشی‌ در مرداد ماه است و سمپاشی‌ حفاظتی‌ در بهار هم در کاهش‌ آلودگی‌ موثر است‌. کاربرد قارچکش‌ در اواخر فروردین‌ و اردیبهشت‌ باعث‌ کاهش‌ آلودگی‌ می‌شود.
همانطور که گفته شد موطن اصلی خرمالو کشورهای چین و ژاپن می باشد رقم یا واریته ای بنام خرمالو کرج یا کرجی نداریم از چند دهه گذشته که خرمالو بصورت تجاری در ایران تولید شده ابتدا در محله های کن تهران و کرج و سپس سایر نقاط کاشته شده است چون اقلیم مناسب برای تکثیر خرمالو کرج و بویژه گرمدره می باشد و از طرفی هم ما ایرانی ها انتخاب گرهای -سلکسیون کننده- خوبی در انتخاب کیفیت محصولات کشاورزی و مزه آن در طول تاریخ بوده ایم، و نظر به اینکه در اقلیم کرج و کن خرمالو دارای طعم و مزه بهتری نسبت به نواحی دیگر ایران می باشد از خرمالوی این مناطق از معروفیت بیشتری برخوردار شده و تولید کنندگان، نهال ها را برای فروش بهتر معمولا بنام خرمالوی کرج می فروشند.
با توجه به اینکه رسیدن میوه خرمالو- که داری پوست نازک و بافت نرم می باشد- در فصل آبان و آذر همزمان با تشدید آلودگی هوا در شهرها می باشد، کاشت و پرورش آن در شهرهایی که هوای آلوده دارند بدلیل نفوذ آلودگی ها داخل میوه و انتشار آن در زنجیره غذایی توصیه نمی شود.در سالهای اخیر در کن و کرج در آذرماه جشنواره خرمالو نیز برگزار شده و با استقبال شهروندان مواجه شده است.
پژوهشگر حامد آلیانی
منابع مورد استفاده:
احمدی‌، ك.، قلی‌زاده، ح.، عبادزاده، ح.ر.، حاتمی‌، ف.، حسین‌پور، ر.، عبدشاه، ه.، رضایی‌، م.م.، فضلی‌ استبرقی‌، م. آمارنامه‌ کشــاورزی‌ ســال 1387، جلد ســوم: محصــولات باغبانی‌. ١٣٩٦. وزارت جهاد کشــاورزی‌، معاونت‌ برنامه‌ریزی‌ و اقتصادی‌، مرکز فناوری‌ اطلاعات و ارتباطات. ٢٣١ صفحه‌-تاریخچه گیاه پزشکی چاپ دانشگاه تهران ، 1374