کتاب در جست‌وجوی استمرار فرهنگ ایرانی
سپیدار‌آنلاین: گروه گزارش
در آبان ۱۳۹۰، نوزدهمین هفته کتاب با شعار «یادگار ماندگار» برگزار شد؛ رویدادی که در میانه تحولات فکری و رسانه‌ای آن سال‌ها، کتاب را به نماد استمرار فرهنگ ایرانی و بیداری فرهنگی در عصر دیجیتال بدل ساخت.
به گزارش ستاد خبری سی‌وسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، سال ۱۳۹۰، سالی میان دو دهه و دو ذهنیت بود؛ دهه‌ای که هنوز درگیر چالش‌های فناوری، هویت و سنت بود و دهه‌ای که در آستانه دگرگونی‌های فرهنگی جدید قرار داشت. جامعه ایرانی درگیر پرسش‌های تازه‌ای درباره چگونگی حفظ ریشه‌های فرهنگی در عصر دیجیتال بود. در چنین فضایی، نوزدهمین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، نه صرفاً یک جشن فرهنگی، بلکه بازتاب نوعی بازاندیشی ملی درباره معنا و جایگاه کتاب بود.در آبان‌ماه ۱۳۹۰، تالار وحدت تهران بار دیگر صحنه افتتاح یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی کشور شد؛ مراسمی که با حضور چهره‌هایی چون سیدمحمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، بهمن دری، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی‌اکبر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری و حجت‌الاسلام محسن قرائتی برگزار شد. حضور این چهره‌ها نشان می‌داد که کتاب، همچنان به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مشروعیت فرهنگی و اجتماعی نظام شناخته می‌شود.
در آن سال، گفتمان «بیداری اسلامی» در منطقه داغ بود و این موج نیز در ایران پژواک فرهنگی یافت. کتاب در چنین زمینه‌ای به نماد داناییِ آرام در برابر هیاهوی سیاسی و رسانه‌ای بدل شد؛ نشانه‌ای از این که فرهنگ مکتوب هنوز زنده است و هویت ایرانی در کلمه و اندیشه استمرار می‌یابد.
کتاب فراتر از نسل‌ها و دولت‌ها ادامه می‌یابد
«یادگار ماندگار» شعاری ساده و در عین حال ژرف؛ تأکیدی بر کتاب به‌عنوان میراثی فرهنگی که فراتر از نسل‌ها و دولت‌ها ادامه می‌یابد. «یادگار ماندگار» تلاشی بود برای پیوند میان گذشته و آینده، میان حافظه تاریخی ملت و دنیای مدرنِ در حال دگرگونی. کتاب، در این تعبیر، نه فقط ابزار آموزش یا اطلاع‌رسانی، بلکه بنیانِ ماندگاری فرهنگ ایرانی است.
واژه‌ها در تالار وحدت؛ آیین گشایش
آیین افتتاحیه نوزدهمین هفته کتاب، روز ۲۱ آبان ماه ۱۳۹۰، در تالار وحدت برگزار شد. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سخنرانی خود از کتاب به عنوان «یادگار اندیشه‌های بزرگ» یاد کرد و با تأکید بر اینکه ترویج کتابخوانی، تنها مأموریت وزارتخانه نیست، آن را مسئولیتی همگانی برای حفظ فرهنگ ایرانی دانست. در این مراسم از تمبر یادبود هفته کتاب نیز رونمایی شد؛ حرکتی نمادین برای تثبیت کتاب به‌عنوان میراث ملی.محسن قرائتی نیز در سخنانی طنزآمیز و آموزنده، کتاب را «دوست خاموشی دانا» نامید و از لزوم آشتی مردم با مطالعه گفت. فضای مراسم، آمیخته از رسمیت و صمیمیت بود؛ همان‌گونه که کتاب، پلی است میان نخبگان و مردم.
خانه کتاب؛ در مسیر بیداری فرهنگی
خانه کتاب، همچنان مرکز ثقل برنامه‌ها بود. همایش مهم «کتاب ایران و موج بیداری اسلامی» یکی از برجسته‌ترین رویدادهای این دوره به شمار می‌رفت. در این همایش، نقش کتاب در آگاهی‌بخشی و گسترش تفکر اسلامی در جهان معاصر بررسی شد.نشست فرهنگی پیروان ادیان توحیدی نیز گامی در راستای دیپلماسی فرهنگی از مسیر کتاب بود؛ تلاشی برای نشان دادن چهره گفت‌وگویی فرهنگ ایرانی در میان ملت‌ها و ادیان. در کنار این برنامه‌ها، تجلیل از پدیدآورندگان شایسته‌تقدیر بیست‌وهشتمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، استمرار سنتی بود که از نخستین دوره‌های هفته کتاب شکل گرفته بود: تکریمِ نویسندگان به عنوان حافظان اندیشه ملی.
نشر و رسانه؛ دو بال فرهنگ
در سال ۱۳۹۰، معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد نیز با برگزاری دهمین جشنواره کتاب و رسانه برتر و پنجمین جشنواره کتاب و رسانه ملی، پیوند میان رسانه و مطالعه را برجسته کرد. این دو جشنواره به‌خوبی نشان می‌دادند که در عصر رسانه‌های جمعی، کتاب برای دیده‌شدن نیازمند گفت‌وگو با جهان تصویر و صداست. همچنین، تجلیل از خادمان نشر و معرفی چهره‌های شاخص این حوزه، یادآور این بود که پشت هر کتاب، شبکه‌ای از انسان‌های بی‌ادعا ایستاده‌اند که چرخه دانایی را زنده نگه می‌دارند.
گسترش دانش و نگاه اجتماعی
در این دوره، گفتمان «تولید علم و الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت» در محور برنامه‌ها قرار گرفت. این مفهوم که در سیاست‌گذاری فرهنگی آن زمان بسیار تکرار می‌شد، کوششی بود برای تأکید بر استقلال علمی و فکری کشور. افتتاح کتابخانه تخصصی مطالعات زنان در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، یکی از گام‌های مهم در توسعه دانش اجتماعی بود. این حرکت، علاوه بر پاسخ‌گویی به نیاز پژوهشگران، نشانه‌ای از گسترش دامنه‌ی موضوعی کتابخانه‌ها در ایران بود: از متون سنتی تا مطالعات مدرن جنسیت.
علم، آموزش و تداوم فرهنگ
وزارت آموزش و پرورش با اجرای طرح ۴۰ هزار نمایشگاه کتاب در مدارس کشور و نواختن «زنگ کتابخوانی» تلاش کرد تا کتاب را به بخشی از زندگی روزمره کودکان و نوجوانان بدل کند. چنین طرح‌هایی، گرچه در ظاهر ساده‌اند، اما در لایه‌های عمیق‌تر نشان از سیاست فرهنگی برای کاشتن بذر کتابخوانی در نسل آینده دارد. در کنار آن، برگزاری چهارمین جشنواره کتاب سال دانش‌آموزی، بستری برای شناسایی استعدادهای جوان در حوزه نویسندگی و مطالعه فراهم کرد.
برنامه‌های استانی؛ از تهران تا اصفهان
استان‌ها نیز حضوری فعال داشتند. در تهران، نشست هم‌اندیشی اصحاب نشر با مسئولان وزارت ارشاد برگزار شد و از بخش دیجیتال کتابخانه حسینیه ارشاد رونمایی شد؛ نشانه‌ای از حرکت تدریجی نشر ایران به سمت فناوری نوین.در اصفهان، مراسم تجلیل از خادمان فرهنگ مکتوب برگزار شد و استان فارس با برپایی نمایشگاه کتاب، سنت استانی این رویداد را زنده نگه داشت. در مجموع، هفته کتاب از مرکز به پیرامون گسترش یافت و چهره‌ای ملی‌تر به خود گرفت.
روزهای هفته کتاب نوزدهم و تصویر چند وجهی
۲۲ آبان: کتاب، قرآن، ولایت و ارزش‌های علوی
۲۳ آبان: کتاب، ترویج کتابخوانی و اهدای کتاب خوب
۲۴ آبان: کتاب، کتابداران و تجلیل از پدیدآورندگان و اصحاب نشر
۲۵ آبان: کتاب، رسانه فرهنگ، اساس تعلیم و تربیت
۲۶ آبان: کتاب، تولید علم و الگوی اسلامی ایرانی ـ پیشرفت
۲۷ آبان: کتاب، عامل بالندگی کودک و تحکیم خانواده
۲۸ آبان: کتاب و رسانه و تبلیغ کتاب و کتابخوانی
۲۹ آبان: کتاب، تحکیم ارزش‌ها و ترویج فرهنگ پایداری
این تقویم، تصویری چندوجهی از نقش کتاب در جامعه ارائه می‌داد: از خانواده تا رسانه، از آموزش تا هویت ملی.
جانِ گرم فرهنگ
پوستر نوزدهمین دوره هفته کتاب با رنگ بنفش و عنوان خوش‌نویسی شده «یادگار ماندگار»، ترکیبی از سادگی و معنا را به نمایش می‌گذارد. فرم بازِ کتاب در مرکز تصویر، همچون گل نیلوفر یا خورشیدی فرهنگی از میان نقش‌مایه‌های ایرانی سر برآورده است؛ نشانه‌ای از تداوم و زایش دانایی در فرهنگ ایران.رنگ بنفش که در طراحی این پوستر غالب است، یادآور آرامش، تعمق و خرد است؛ عناصری که در شعار امسال نیز بازتاب یافته‌اند. تایپوگرافی قرمز در بالای اثر، با تضاد رنگی خود، نگاه بیننده را به پیام مرکزی جلب می‌کند و به نوعی «جانِ گرم فرهنگ» را در میان فضای متفکرانه پوستر می‌دمد.
کتاب به مثابه میراث زنده
نوزدهمین هفته کتاب با شعار «یادگار ماندگار» نشان داد که در جامعه‌ای در حال تغییر، کتاب هنوز ستون استوار فرهنگ است. این دوره را می‌توان فصل پیوند میان سنت مکتوب و فناوری نوین دانست؛ جایی که «دانایی» نه در تضاد با «پیشرفت» بلکه در امتداد آن معنا می‌یافت. در روزگاری که حافظه جمعی ملت‌ها در فضای مجازی پراکنده می‌شود، کتاب در ایران همچنان مأمن اندیشه و هویت باقی ماند.همان‌گونه که عنوان این دوره می‌گوید، کتاب یادگار ماندگارِ فرهنگ ایرانی است؛ حافظه‌ای زنده که نسل‌ها را به هم پیوند می‌دهد و صدای مکتوب ملتی است که هنوز به واژه ایمان دارد.