بازتاب امید فرهنگی در روزگار بازسازی اجتماعی؛ تمرین ساختن فردا با واژه‌ها
سپیدار‌آنلاین: گروه گزارش
در روزگاری که جامعه ایرانی در حال بازسازی امید و معنای جمعی است، هفته کتاب سی‌ویکم یادآوری کرد که آینده نه با پیش‌گویی، بلکه با خواندن و نوشتن ساخته می‌شود؛ با بازگشت به واژه به‌عنوان نیروی ترمیم و آگاهی.
به گزارش ستاد خبری سی‌وسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، سال ۱۴۰۲، در میانه بحران‌های اقتصادی، مهاجرت نخبگان، گسست‌های اجتماعی و بازتعریف ارزش‌های فرهنگی، جامعه ایران بیش از همیشه با پرسشی بنیادین روبه‌رو بود: آینده چه می‌شود؟ در چنین فضای پرابهامی «سی‌ویکمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران» با شعار «آینده خواندنی است» برگزار شد؛ شعاری که بر خلاف ظاهر ساده‌اش، حامل پیامی عمیق درباره رابطه فرهنگ، آگاهی و آینده‌سازی بود. کتاب در این معنا نه شیئی فرهنگی، بلکه کنشی تمدنی است. در سالی که تصویر آینده گاه تار و مبهم به‌نظر می‌رسید، بازگشت به کتاب به معنای بازگشت به خرد و تفکر بود؛ به نقطه‌ای که جامعه بتواند دوباره با کلمه آینده خود را بسازد، نه با تصادف و هیاهو. پس از سال‌هایی که فضای مجازی بر روابط انسانی و فرهنگی چیره شده بود، این دوره کوشید تا نشان دهد هنوز می‌توان آینده را نه از مسیر هیاهو، بلکه از راه اندیشه و خواندن ساخت. در این دوره، کتاب از کالایی فرهنگی به یک «ضرورت اجتماعی» بدل شد؛ ضرورتی برای بازسازی اعتماد، گفت‌وگو و خودآگاهی.در آغاز این هفته، آیین رسمی افتتاح با حضور محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزیر و علی رمضانی، دبیر هفته کتاب و مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد. در این مراسم، علاوه بر مدیران ارشد حوزه فرهنگ، جمعی از نویسندگان، مترجمان، فعالان نشر و نمایندگان نهادهای فرهنگی از سراسر کشور نیز حضور داشتند.
آینده، بر صفحه کتاب نوشته می‌شود
شعار «آینده خواندنی است» درواقع پاسخی فرهنگی به بحران معنا بود. در دوره‌ای که امید اجتماعی شکننده شده بود، این شعار می‌خواست یادآوری کند که آینده نه در پیش‌گویی و فناوری، بلکه در خواندن و فهمیدن ساخته می‌شود. «خواندنی بودن» در اینجا استعاره‌ای از قابلیت شکل‌دهی است؛ یعنی آینده را باید نوشت و سپس خواند. همان‌گونه که هر نسل با کتاب‌هایی که می‌خواند، جهان‌بینی خود را می‌سازد، ملت‌ها نیز با آنچه می‌خوانند، مسیر تاریخ‌شان را رقم می‌زنند. این شعار همچنین پاسخی بود به نسلی که کتاب را کمتر لمس می‌کند اما همچنان در جست‌وجوی معناست؛ دعوتی به بازگشت از سرعتِ مصرف اطلاعات، به تأملِ درک و اندیشه.
کودکِ رو به آینده، در میان کتاب‌های باز
پوستر سی‌ویکمین هفته کتاب با ترکیبی شاعرانه و نمادین، تصویری از پایداری فرهنگ در دل دگرگونی‌ها را نشان می‌دهد. زمینه سبز و زنده پوستر یادآور رشد و امید است و کتاب‌هایی که دیوار تصویر را پوشانده‌اند، استعاره‌ای از حافظه فرهنگیِ جامعه‌اند. در میان این دیوارِ دانایی، پسربچه‌ای با لباس قرمز، رو به بالا ایستاده و دستش را به سوی کلمه دراز کرده است؛ گویی می‌خواهد آینده را لمس کند. او نماد نسلی است که هنوز به کتاب باور دارد، حتی اگر دنیایش پر از تصویر و صدا شده باشد. در میان کتاب‌های باز و نور پراکنده روی تصویر، پیام اصلی پوستر آشکار است: تا وقتی بخوانیم، آینده زنده است.
کتاب در همه لایه‌های جامعه
هفته کتاب فرصتی است برای برجسته‌کردن نقش کتاب در همه لایه‌های جامعه؛ از کودک و مسجد تا رسانه و آینده ایران.
۲۳ آبان: روز کتاب؛ کودک، نوجوان و دانش‌آموزان
۲۴ آبان: روز کتاب؛ کتابخوانی و کتابدار
۲۵ آبان: روز کتاب؛ ترویج و کانون‌های مردمی
۲۶ آبان: روز کتاب؛ خانواده و نشاط اجتماعی
۲۷ آبان: روز کتاب؛ مسجد و فلسطین
۲۸ آبان: روز کتاب؛ هنر و رسانه
۲۹ آبان: روز کتاب؛ ناشران و ارکان صنعت نشر
۳۰ آبان: روز کتاب؛ ایران و آینده
این نام‌گذاری‌ها، نقشه‌ای برای فهم پیوستگی فرهنگی کتاب با هویت، جامعه و آینده کشور ترسیم می‌کند.
نهادهای فرهنگی؛ گفت‌وگویی میان سنت و نوآوری
هفته کتاب ۱۴۰۲ شاهد هم‌افزایی کم‌نظیری میان نهادهای قدیمی و نسل تازه نهادهای فرهنگی بود. نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با اجرای طرح‌های گسترده اهدای کتاب و مسابقات ملی، تلاش کرد تا کتاب را به مناطق محروم، عشایری و روستایی برساند.سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با برگزاری نشست‌های تخصصی، از جمله «صد کتاب ماندگار قرن» و «نقد کتاب‌های دانشگاهی درباره فلسطین» پیوندی میان میراث فرهنگی و مسئولیت اجتماعی برقرار کرد. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با برنامه‌هایی چون «بوستان: دوستی با کتاب» و اکران فیلم‌تئاترهای فرهنگی، بار دیگر نقش خود را در پیوند ادبیات با تربیت نسل آینده تثبیت کرد. در کنار این‌ها، نهادهایی چون آستان قدس رضوی، انجمن سینمای جوانان ایران و انجمن ناشران دانشگاهی با رونمایی از طرح‌های پژوهشی و اقتباسی، به گسترش ارتباط میان کتاب، سینما و پژوهش یاری رساندند. این همکاری‌ها نشان داد که آینده فرهنگی ایران، نه در انزوا، بلکه در هم‌افزایی و پیوند میان دانش، هنر و اجتماع ساخته می‌شود.
استان‌ها؛ بازتاب صداهای محلی در متن ملی
در استان‌ها هفته کتاب فرصتی بود برای شنیدن صداهای گوناگون فرهنگ ایران. در کرمانشاه، همایش‌های شعر و قصه‌گویی با محوریت ادبیات محلی برگزار شد. در فارس، نشست‌های «معرفت و ادبیات» نشان داد که خواندن می‌تواند زمینه‌ساز نشاط اجتماعی باشد. در چهارمحال و بختیاری، کاروان دانایی با اهدای کتاب به مدارس مناطق کوهستانی، فرهنگ مطالعه را به دل طبیعت برد. در مازندران، زنگ کتاب در مدارس نواخته شد و از شاعران و معلمان ادبیات تجلیل به عمل آمد. و در ایلام، پویش‌های روستایی و خانوادگی برای کتابخوانی راه افتاد تا نسل تازه‌ای از خوانندگان در بستر زندگی روزمره پرورش یابد. چنین گستردگی جغرافیایی نشان داد که «آینده خواندنی است» نه یک شعار مرکزی، بلکه تجربه‌ای جمعی است که در سراسر ایران جاری است.
از گذشته تا آینده؛ کتاب به مثابه تداوم
سی‌ویکمین دوره هفته کتاب در واقع پلی بود میان سه دهه تجربه فرهنگی و افق آینده. اگر در دهه نخست، کتاب نماد آموزش بود و در دهه دوم، نماد هویت، اکنون در دهه سوم، کتاب نماد آینده‌سازی است. در جهانی که رسانه‌ها مدام آینده را پیش‌بینی می‌کنند، کتاب به ما یادآوری می‌کند که آینده را باید بخوانیم تا بسازیم. این دوره، با تأکید بر پیوند دانش، تخیل و مسئولیت، کوشید تا آینده را از حیطه پیش‌گویی به میدان کنش فرهنگی بازگرداند.
کتاب، مسیر امتداد آینده
«آینده خواندنی است» تنها شعاری فرهنگی نبود؛ نوعی هشدار آرام بود به جامعه‌ای که ممکن است در میان سرعتِ ارتباطات، مسیر فهم را گم کند. در میان بحران‌ها و تغییرات، کتاب همچنان خانه‌ای است که آینده در آن تمرین می‌شود؛ خانه‌ای که نسل‌ها در آن همدیگر را می‌فهمند و از تجربه گذشته برای ساخت فردا بهره می‌گیرند. در پایان می‌توان گفت آینده، جایی است که واژه‌ها در آن ادامه می‌یابند؛ و ملتی که بخواند، هرگز ناپدید نخواهد شد.