پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

سپیدارآنلاین: یلدا، ‌شب دوستی و مهربانی، ‌شب باهم بودن، حافظ خوانی و شاهنامه خوانی، شب نشینی، ‌آیینی با چندین سده قدمت، بهانه ای برای دور هم جمع شدن اعضای خانواده و فامیل و فرصتی برای گل گفتن و گل شنیدن است.
آیین شب یلدا از روزگاران بسیار دور در شهرها و روستاهای ایران کهن با شور و حالی خاصی برگزار می شده است. در دوران نه چندان دور، کوران سرما در آخرین روزهای فصل پاییز و بارش اولین برف، نشانه هایی از نزدیک شدن شب یلدا و از راه رسیدن فصل زمستان و شب نشینی و دور هم بودن مخصوص این شب را با خود داشت. در چند سال گذشته اما به دلیل تغییرات جوی، دیگر خبری از برف شب یلدا نیست، رسیدن شب یلدا را در شهرهای بزرگ و کوچک با برق انار قرمز، هندوانه سرخ و آجیل های رنگارنگ مخصوص این شب، پشت شیشه مغازه ها و وانت های سیار که کنار خیابان هاست می توان فهمید. شب یلدا امسال هم مثل هر سال دیگر از راه رسیده است و از چند روز پیش تب و تاب خرید خوراکی های این شب به یادماندنی در بین مردم و بازار میوه و آجیل و شیرینی و شکلات استان البرز به راه افتاده است. مردم این استان همانند سراسر میهن اسلامی در پی تدارک ضیافتی به یاد ماندنی در سرمای شب یلدا با گرمای حضور میهمانان خود هستند. در زمان های گذشته مردم این استان همانند دیگر مردمان ایران، با حضور در خانه بزرگترها،‌ نشستن دور کرسی، ‌خوردن انگورهای بند کرده، توت های نیمه خشک، ‌برگه زردآلو و انار و هندوانه طولانی ترین شب سال را با قصه گویی و حافظ خوانی بزرگ فامیل سپری می کردند. اکنون نیز که تکنولوژی و صنعت، گسترش یافته و دیگر از کرسی و منقل زیر کرسی خبری نیست اما وجود دلهای گرم بزرگانی همچون پدربزرگ و مادربزرگ باعث جمع شدن دور هم و در کنار هم بودن برای داشتن شبی به یاد ماندنی در بین خانواده های ساکن در این استان شده است. با توجه به تاریخ کهن این آیین، در استان نوپای البرز در دوران نه خیلی دور شب چله یا شب یلدا با نام ها و آیین های مختلف در بین ساکنین مناطق روستایی این استان برگزار می شد که جالب ترین آنها در بین طالقانی ها به نام شب چره یا شب چرز معروف بوده است و این شب را با برگزاری آیین شال اندازی و درجی سران گرامی می داشتند. معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان البرز در خصوص این آیین باستانی گفت: شب چله را در طالقان که شاید هنوز هم کم و بیش در برخی نقاط روستایی رواج داشته باشد، با برگزاری این دو آیین گرامی می دارند. ابولفضل عبیدی اظهار کرد: در این شب هنگامی که خورشید غروب کرد و چراغ خانه ها یکی یکی روشن شد، رسم شال اندازی نیز شروع می شود. وی یادآور شد: رسم شال اندازی ویژه جوانان است، در برگزاری این آیین جوان خواستگار، شالی پشمی بر می دارد و بالای بام خانه دختر مورد نظرش می رود و هدیه خود را که جوراب، چادر، گو شواره، النگو یا روسری است به گوشه شال می بندد و از سوراخ گنبد خانه آن را به پایین می فرستد. وی بیان کرد: اهل خانه وقتی دریافتند که شال آویزان است، موضوع را می فهمند و از خانه بیرون می روند و دختر تنها می ماند و در این حال دختر با پسر، اندکی حرف می زند و هدیه را از شال باز می کند و به پدر و مادرش می دهد. عبیدی گفت: نکته جالب این آیین آنجاست که مادر دختر اگر موافق این وصلت باشد هدیه ای قابل قبول جایگزین آن می کند و تکان می دهد تا پسر آن را بالا بکشد ولی اگر مادر دختر موافق نباشد یک شی بی ارزش از جمله لنگه گیوه کهنه و پاره را جایگزین آن می کند که در این صورت پسر می فهمد که دیگر نباید اطراف این خانه آفتابی شود. وی اظهار کرد: در جی سران نام یکی دیگر از آیین های شب یلدا در روستاهای منطقه طالقان است که بویژه در روستاهای کش و لهران طالقان با زیبایی خاصی برگزار می شود و در این شب بیشتر دور یکدیگر جمع شده و مراسم را همراه با شب نشینی طولانی و شب چرانی مفصل اجرا می کنند و جوانان نیز در این شب با خارج شدن از منزل آیین درجی سران را انجام می دهند. وی افزود: در جی سران، به این صورت بوده است که فرد مورد نظر یک نخ بلند را به لنگه جوراب نویی بسته و از سوراخ پشت بام که اهالی روستا از این سوراخ به نام درجی یاد می کنند بنه پایین می فرستند و افراد خانه نیز بطور معمول مختصری از آنچه در سفره شب چله فراهم کرده اند درون جوراب ریخته و با اشاره فرد مورد نظر جوراب را بالا می کشد. وی اظهار کرد: تفاءل به دیوان حافظ در شب یلدا یکی از رسم های مشترک در تمام اقوام ایرانی در شب یلدا است که مردم طالقان نیز آن را به روش و سبک و سیاق خود انجام می دهند. عبیدی گفت: طالقانی ها برای تفاءل به خانه ای که آن را تعبیر خانه می نامند می روند و آن یکی از خانه های قدیمی آبادی است که در طول سالیان آن جا را اجاق شب چله و یا همان تعبیر خانه نام نهاده اند. وی افزود: شب چله که فرا می رسد، 10 نفر از ریش سفیدهای آبادی در آن خانه گرد هم می آیند که باید همه آنان متاهل و با سواد باشند و سپس آفتابه ای مسی در میان مجلس می گذارند، دختران دم بخت با کنجکاوی پشت بام تعبیرخانه گرد می آیند و هر کدام از سوراخ گنبد خانه، نشانه ای از خود مانند سکه، انگشتر ، انگشتانه و لنگه النگو و یا گوشواره به درون آن می اندازند.
عبیدی اظهار کرد: در ادامه پس از آن که نیت دختران پاپان یافت، آن 10 نفر هر کدام به نوبت تفاءلی به دیوان حافظ زده و هنگام خواندن اشعار حافظ، دست در آفتابه می کند و یک نشان از آن بیرون می آورد و دختران از بیرون شاهد هستند و با دقت گوش می کنند، اگر فال شان خوب تعبیر شد، خوشحال می شوند و اگر بد، آن دختر دیگر باید تا سال بعد صبر کند.
وی ادامه داد: به همین ترتیب همه اشیایی که در آفتابه ریخته شده با تفال به دیوان حافظ ، یکی یکی بیرون می آید، پس از پایان فال گیری از سوی خانواده دخترانی که فال شان خوب در آمده، یک سینی شیرینی و میوه به تعبیرخانه می آورند. عبیدی یادآور شد: در زمان گذشته ایرانیان باستان معتقد بودند که در این شب باید میوه هایی بخورند که سرد باشد تا گرمای تابستان آزارشان ندهد که از جمله آن ها هندوانه، انار، پرتقال و نیز ماست و دوغ بوده است. وی افزود: به هر حال در زمان های قدیم برگزاری آیین سنتی شب یلدا در دامنه رشته کوه البرز از جمله منطقه طالقان کنار و زیر کرسی و با حضور بزرگان فامیل و نقل قصه هایی از شاهنامه همراه بوده است که البته اکنون دیگر شرایط بطور کامل تغییر کرده اما البرزنشینان نیز همچون دیگر هموطنان در جای جای میهن اسلامی آیین شب چله و یا شب یلدا را با شادی و شادمانی برگزار می کنند. به گواه تاریخ یلدا واژه ای است به معنای تولد برگرفته از زبان سریانی که از شاخه های متداول زبان ‌آرامی یکی از زبان های رایج در منطقه خاورمیانه بوده است. برخی بر این عقیده اند این واژه در زمان ساسانیان که خطوط الفبایی از راست به چپ نوشته می شده وارد زبان فارسی شده است. واژه یلدا به معنای زایش، زادروز و تولد است، ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن ورشید، روزها بلندتر می شود و تابش نور ایزدی افزونی می یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می خواندند و برای آن جشن بزرگی بر پا می کردند و از این رو به دهمین ماه سال دی ( به معنای روز )‌ می گفتند که ماه تولد خورشید بود. شب یلدا یا شب چله بلندترین شب سال است، این شب به زمان بین غروب آقتاب از 30 آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول دی ماه (نخستین روز زمستان ) اطلاق می شود، ایرانیان و بسیاری دیگر از اقوام شب یلدا را جشن می گیرند. این شب در نیم کره شمالی با انقلاب زمستانی مصادف است و به