پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

به گزارش ستاد خبری سی‌وسومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، آبان ۱۳۸۳، تهران در خنکای آرام و تأمل‌برانگیز پاییز نفس می‌کشید. برگ‌های زرد در پیاده‌روها فرش شده بودند؛ گویی هرکدام واژه‌ای از کتابی نانوشته‌اند،
کتابی که مردم یک دهه با آن زیسته‌اند و اکنون فصل تازه‌ای از آن را ورق می‌زنند. فضای فرهنگی کشور حال‌وهوایی اندیشناک داشت؛ نسیمی از بازنگری، مرور و گفت‌وگو در جامعه می‌وزید. آخرین سال دولت هشتم بود، سالی که زیر سایه تجربه «اصلاحات» می‌کوشید معنای تازه‌ای برای رابطه مردم و فرهنگ بیابد؛ سال‌هایی که زبان سیاست و فرهنگ، هر دو از گفت‌وگو و اندیشه تغذیه می‌کردند.
در چنین فضایی، دوازدهمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران از ۳۰ آبان تا ۹ آذر ۱۳۸۳ برگزار شد؛ رویدادی با شعاری ساده اما پرمعنا: «کتاب، دانایی، انتظار». سه واژه‌ای که در کنار هم، حال‌وهوای زمانه را بازتاب می‌دادند؛ جامعه‌ای که به دانایی چشم دوخته بود و در انتظار افقی روشن‌تر برای فرهنگ و اندیشه به سر می‌برد.
برخلاف سال‌های پیشین که مراسم افتتاحیه در سالن‌های بزرگ و رسمی برگزار می‌شد، این‌بار فضای افتتاحیه صمیمی‌تر و بی‌پیرایه‌تر بود. سالن کوچک سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی میزبان نویسندگان، ناشران و فعالان فرهنگی شد؛ جمعی از کسانی که نه برای تشریفات، بلکه برای مرور معنای کتاب در روزگار جدید گرد هم آمده بودند. فضای مراسم، بیش از آن‌که نمایشی باشد، رنگی از گفت‌وگو داشت؛ سخنانی که میان سطرهایشان، دغدغه‌ تداوم فرهنگ و نقش کتاب در جامعه‌ در حال تغییر ایران شنیده می‌شد.
دوازدهمین هفته‌ کتاب، در امتداد تجربه‌ ده‌ساله‌ ترویج کتاب‌خوانی، بیش از آن‌که جشن باشد، تأملی بود در معنای دانایی. گویی شعار آن سال، آینه‌ای از حال زمانه بود: کتاب به‌عنوان مسیر دانایی و دانایی به‌عنوان پلی به سوی فردایی که هنوز در انتظار است. در غیاب احمد مسجدجامعی (که برای برگزاری هفته فرهنگ ایران در سنگال در سفر بود) پیام او توسط معاونش محمدعلی شعاعی قرائت شد. پیامی که یادآور می‌شد: «کتاب، زیربنای گفت‌وگوی تمدن‌هاست و بدون آن هیچ دانایی‌ای پایدار نمی‌ماند.»
خانه کتاب؛ از نقد تا فناوری نشر
خانه‌ کتاب در این دوره، بیش از هر زمان دیگری به سمت نهادینه‌سازی نقد و گفت‌وگو حرکت کرد. نخستین جشنواره نقد کتاب با هدف تقویت نگاه انتقادی و علمی در حوزه‌ نشر برگزار شد حرکتی که بعدتر به سنتی ماندگار بدل شد. در کنار آن، نشست‌هایی با محور شابک و شاپا، فروش اینترنتی کتاب و ایجاد سایت برای ناشران برگزار شد که نشانه‌ای از توجه جدی به فناوری و شفافیت در نظام نشر بود. همچنین، راهنمای ناشران و کتاب‌فروشان ایران (۱۳۸۳) نیز منتشر شد؛ اثری مرجع که شبکه‌ کتاب را در سراسر کشور ترسیم می‌کرد.
خانه‌ کتاب با برگزاری چهارمین نشست مسئولان فرهنگی استان‌ها تلاش کرد تا توازن میان مرکز و شهرستان‌ها را تقویت کند و با تجلیل از پدیدآورندگان بیست‌ویکمین دوره‌ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران حلقه پیوند میان نویسندگان و سیاست‌گذاران فرهنگی را محکم‌تر سازد.
دانایی در مدرسه؛ گسترده‌ترین حضور مردمی هفته کتاب
وزارت آموزش و پرورش، مثل همیشه پررنگ‌ترین نقش مردمی را در این دوره داشت. با شعار «کتاب، دانایی، انتظار»، برنامه‌ای عظیم در سراسر کشور شکل گرفت: ۲۶ هزار نمایشگاه کتاب در مدارس. عدد نه‌تنها نمادین بلکه حیرت‌انگیز بود. هر مدرسه، هر کلاس، هر کتابخانه‌ کوچک به مرکزی برای گفت‌وگو و مطالعه تبدیل شد. در کنار آن، نخستین جشنواره کتاب سال دانش‌آموزی و چهارمین جشنواره کتاب‌های آموزشی رشد برگزار شد تا دانش‌آموزان نه فقط خواننده، بلکه خالق کتاب نیز باشند. در این سال، مطالعه به یک جشن ملی بدل شد؛ از تخته‌ سیاه تا نیمکت‌های چوبی، از کتاب درسی تا شعر کودکانه.
کتاب در شهر؛ از رسانه تا ادبیات پایداری
در تهران، فضای فرهنگی به‌شدت پویا بود. اولین همایش پاسداران اهل قلم برگزار شد؛ حرکتی برای پاسداشت نویسندگانی که در عرصه‌های گوناگون فرهنگی و اجتماعی فعالیت داشتند. سومین جشنواره رسانه و کتاب نیز با هدف پیوند میان مطبوعات و نشر برگزار شد تا کتاب از قاب روزنامه‌ها و مجلات به زندگی مردم راه یابد. در همین فضا، سومین جشنواره دوسالانه ادبیات پایداری یادآور این بود که کتاب نه‌تنها ابزاری برای دانایی، بلکه حافظه‌ای برای مقاومت و هویت ملی است.
دانایی در فضای مجازی؛ نشر در آستانه‌ تحول دیجیتال
یکی از نقاط عطف این دوره، برگزاری سمینار موانع و راهکارهای فروش کتاب از طریق اینترنت بود. در سالی که اینترنت هنوز در آغاز راه بود، این رویداد نشانه‌ای از آینده‌نگری فرهنگی به‌شمار می‌رفت.
ناشران سنتی با کارشناسان فناوری گردهم آمدند تا درباره‌ فروش آنلاین، حق نشر دیجیتال و جایگاه «وب‌سایت» در اقتصاد فرهنگی گفت‌وگو کنند. کارگاه‌های آموزشی طراحی سایت و نشست‌های تخصصی درباره‌ رمزینه‌گذاری (Barcode) در کتاب، فضای نشر ایران را با مفاهیم جهانی هم‌سو کرد.
صدای دانایی از سراسر ایران
هفته‌ کتاب در سراسر کشور جریان داشت. در مشهد، نمایشگاه «مطبوعات کتاب‌گزار» به بررسی تعامل میان رسانه و نشر پرداخت. در خراسان رضوی، ناشران محلی آثار تازه خود را معرفی کردند و نشست‌هایی پیرامون فرهنگ مطالعه برگزار شد. در تهران، مجموعه‌ای از رویدادهای ادبی چون جشنواره‌های رسانه‌ای و نشست‌های نقد، هفته کتاب را به مهم‌ترین رویداد فرهنگی فصل بدل کرد.
درخشش کلمه در میان خطوط
پوستر دوازدهمین دوره هفته‌ کتاب جمهوری اسلامی ایران از زیباترین و مفهومی‌ترین طراحی‌های این دوره بود. در زمینه‌ای طلایی و سفید، نقش خطاطی‌های فارسی به‌سان بافتی زنده در پس‌زمینه دیده می‌شد و در مرکز، شکوفه‌ای از نور و گل دانایی از میان خطوط می‌رویید؛ هر پرتو از این گل، واژه‌ای از قرآن یا ادبیات فارسی بود که به سوی بیننده می‌تابید. در انتهای پوستر، قلمی قرار داشت که به‌جای جوهر، نور می‌پراکند؛ استعاره‌ای از پیوند کلمه و ایمان. این طراحی، تجسمی از شعار سال بود: کتاب، دانایی، انتظار. کتاب به‌مثابه نوری در دل تاریکی و دانایی به‌عنوان دانه‌ای که در خاک انتظار جوانه می‌زند.
روزهای کتاب؛ تقویم دانایی
در هفته‌ کتاب جمهوری اسلامی ایران کتاب چون نخی نامرئی رشته‌های گوناگون جامعه را به هم پیوند می‌داد؛ از کارگر و دانش‌آموز تا نویسنده و کتابدار، از رسانه تا
جهان. هر روز این هفته، روایتی از نسبت کتاب با زندگی بود:
• ۳۰ آبان: روز کتاب و پدیدآورندگان
• ۱ آذر: روز کتاب، صنعت و کارگر
• ۲ آذر: روز کتاب و دانش‌آموز
• ۳ آذر: روز کتاب و دانشجو
• ۴ آذر: روز کتاب، کتابدار و اطلاع‌رسانی
• ۵ آذر: روز کتاب، خادمان نشر و حامیان نسخ خطی
• ۶ آذر: روز کتاب و رسانه
• ۷ آذر: روز کتاب ایران در جهان
• ۸ آذر: روز کتاب و ادب پایداری
• ۹ آذر: روز کتاب و کودک و نوجوان
در این سال، محور هفته‌ کتاب بر گستره‌ نقش اجتماعی و فرهنگی کتاب متمرکز بود؛ از مدرسه تا صنعت، از رسانه تا جهان. کتاب نه فقط کالایی فرهنگی که «حافظ حافظه‌ جمعی» و «راوی پنهان زمانه» دانسته شد؛ پلی میان گذشته و اکنون، میان ایران و جهان.
دانایی در افق انتظار
دوازدهمین دوره هفته‌ کتاب جمهوری اسلامی ایران جشنی برای دانایی بود؛ واپسین هفته‌ کتاب در دوران دولت اصلاحات. این دوره، مرز میان دو دوران محسوب می‌شد: دورانی که کتاب ابزار گفت‌وگو بود و دورانی که باید ابزاری برای بازسازی می‌شد. حال می‌رفت تا دفتر نوینی از احوالات اثرگذاری کتاب در کشور ورق بخورد.
پوستر آن سال هنوز در حافظه‌ فرهنگی کشور باقی است: گل روشنِ دانایی در زمینه‌ای از واژه‌ها. همان گل، شاید استعاره‌ ایران بود؛ کشوری که در انتظار دانایی ایستاده است و هر سال، در هفته‌ کتاب، دوباره شکوفه می‌دهد.