پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

البرز در حالی دومین استان مهاجرپذیرکشور است که به واسطه هم‌جواری با پایتخت از سیل پیامدهای مهاجرت در امان نبوده و باغ‌شهری مثل کرج که روزی منطقه ای خوش نشین بود به خوابگاه تبدیل شده است.
کرج شهری که تا پیش از دهه چهل شمسی به‌عنوان اقامتگاه سلاطین و منطقه یلاقی پایتخت­‌نشینان شناخته می­‌شد، به‌یک‌باره تغییر ماهیت داد و گسترش آن فزونی گرفت. گسترشی که با پذیرش مهاجران شروع شد و با تبدیل‌شدن به استراحتگاه کارمندان و شاغلان پایتخت ادامه یافت. در این گزارش بناست پی­امدهای این تحولات را به‌صورت یک روخوانی سریع بررسی کنیم. کرج بعد از سال ۱۳۴۵ شمسی تبدیل به منطقه‌­ایی شد که به علت هم‌جواری با پایتخت بخش عمده­‌ایی از فعالیت مهاجرپذیری تهران را به عهده گرفتپدیده مهاجرت از روستا به شهر که مختص کشورهای درحال‌توسعه شناخته می­‌شود، طی چند دهه اخیر در کشور چنان وسعت پیدا کرده که بسیاری از شهرهای کوچک تبدیل به کلان‌شهر شده به طوری که ظرفیت خیلی از این کلانشهرها هم به مرحله اشباع رسیده است. ازاین‌رو با بالا رفتن جمعیت این مناطق امروزه دیگر چرخه مهاجرت و مهاجرپذیری معکوس شده است و ظرفیت کلان‌شهرها تا خرخره پر است به‌طور اخص استان البرز یکی از همین شهرهای توسعه‌یافته و اشباع‌شده است. برای بررسی این پدیده نوظهور لازم است در ابتدا عوامل شکل­‌گیری آن را بررسی کنیم. عواملی که امروزه در کرج بخشی اعظمی از معضلات زیست بومی و محیطی به گردن آن است. مهاجرت که در ابتدا به دلیل پیدا کردن شغل مطلوب و بهتر کردن کیفیت زندگی در شهرها صورت می­‌گرفت، باعث جابه­‌جایی جمعیت­ از روستا به شهر بود. این روند رفته‌رفته علاوه بر تغییر شرایط محیطی و جغرافیایی بر عادات فرهنگی این اقشار مهاجر نیز اثر گذاشت. تأثیری که باعث شد حالات شهری بر زندگی روستایی چیره شود و رفته‌رفته بافت روستایی به حالت شبه شهری تبدیل شود. این شرایط علاوه بر توسعه زیرساخت­‌های مدرن، مصرف­‌گرایی را جایگزین تولید کرد و به‌مرور روستاها ارزش ماهوی خود را ازدست‌داده و مکان­‌هایی شدند در اطراف کلان‌شهرها که هویت خود را از ناحیه مرکزی شهر اخذ می­‌کردند. در این سیر و سلوک حتی بعضی از روستاها به مناطق بایر و متروک تبدیل شد. گستره‎­ امروزی این پدیده و نقل و انتقالات شبیه به آن، مهاجرت شهر به شهر و مهاجرت درون استانی نام دارد. در کنار گسترش پدیده مهاجرت، معضلات نوظهوری در شهرهای مقصد به وجود آمد که پیامدهای آن فوریت­‌های مدیریتی بسیاری نیاز داشت. برای مثال شهر کرج بعد از سه دهه مهاجرت‌پذیری امروزه با بحران کمبود انرژی و رو به پایان بودن منابع اولیه مواجه است که برای برون­‌رفت از این بحران لازم است؛ به‌جای مقابله، مسئولان مدیریت این مسئله را به دست بگیرند. در این شرایط پدیده مهاجرت بالاجبار وضعیتی را به وجود آورده که خانوارهای ساکن کرج ترجیح می­‌دهند برای ادامه زندگی به شهرهایی که در اطراف کرج استقرار دارد، مهاجرت کنند. بالا رفتن هزینه مسکن، بالا رفتن نرخ بیکاری و پایین بودن دستمزد شاغلان در مرکز کلان‌شهر و در کنار آن معضلاتی چون آلودگی هوا و فرسودگی سیستم حمل نقل شهری، همه و همه بخشی از جمعیت کرج را مجاب به مهاجرت به شهرهای اطراف کرده است. ازجمله این شهرها که آمار پذیرش مهاجر دوره استانی­شان بالا است می­‌توان به فردیس کرج، و بعد به هشتگرد و نظرآباد اشاره کردمهاجرت معکوس که در غالب کشورهای اروپایی به‌عنوان یک پروژه برای برون­رفت از بحران بالا رفتن جمعیت شهرهای بزرگ به کار گرفته‌شده تا معضلات کلان‌شهرها را برطرف کند، در کشور ما به‌صورت یک اجبار و مقابله خودجوش در حال شکل­گیری است.حمیدرضا عسگری مورودی مدیرکل امور اجتماعی استانداری البرز در خصوص مهاجرت معکوس در استان البرز و شهر کرج می گوید: مهاجرت در این سه دهه اخیر حاصل توزیع نابرابر فرصت ها در کشور است. وی در ادامه می‌افزاید: بزرگ‌ترین عامل مهاجرت افراد از مناطق مختلف کشور به پایتخت و استان‌های هم‌جوار تهران دستیابی به فرصت‌ها و امکانات و سرانه‌ها است. مدیرکل امور اجتماعی استانداری البرز خاطرنشان می‌کند: در پایتخت و استان‌های مانند البرز دسترسی به فرصت‌ها و امکانات بیشتر است و وضعیت اشتغال کمی بهتر از سایر استان‌ها است آن‌ها به دلیل دستیابی به شغل شهر و دیار خود را رها کرده راهی استانی دیگر می‌شوند. عسگری مورودی می‌افزاید: به دلیل اینکه هزینه اقامت در تهران بالاتر از ساید استان‌ها در کشور است مهاجران ترجیح می‌دهند در چند کیلومتری پایتخت زندگی کنند و برای کار به تهران رفت‌وآمد کنند. وی می‌گوید: بیشترین تمرکز مهاجرت در استان البرز است همین پدیده باعث رشد زندگی در سکونتگاه‌های غیررسمی و مناطق حاشیه‌نشینی در این استان نوپا شده است به‌طوری‌که در این سال‌ها وسعت مناطق حاشیه‌نشین افزایش داشته است.
استان البرز برای پذیرش مهاجر اشباع شده است
مدیرکل امور اجتماعی استانداری البرز می‌افزاید: در مناطق حاشیه‌نشین دسترسی به سرانه‌های بهداشتی، آموزشی و فرهنگی بسیار پایین است و در بسیاری از مناطق زیرخط فقر مردم شب را به‌روز و روز را به شب می‌گذرانند. وی می‌گوید: رشد روزافزون سکونتگاه‌های غیررسمی و مناطق حاشیه‌نشین منشاء بسیاری از نابسامانی‌ها و مفاسد و بزهکاری‌ها است بی‌توجهی به پدیده مهاجرت که به مسئله حاشیه‌نشینی دامن می‌زند و هزینه‌های زیادی را به دولت و استان‌های درگیر تحمیل خواهد کرد. به گفته مدیرکل امور اجتماعی استانداری البرز؛ یک‌سوم جمعیت استان البرز در مناطق حاشیه‌نشین زندگی می‌کنند. وی در ادامه به شهرستان اشتهارد اشاره کرد که بزرگ‌ترین شهرک صنعتی خاورمیانه را در دل خود جای‌داده است، شهری که ظرف سال‌های اخیر شاهد سیل عظیمی از مهاجرت بوده است. عسگری مورودی می‌گوید: قطع به‌یقین این سیل مهاجرت اصطکاک‌هایی را ایجاد می‌کند چراکه مردم در شهرستان اشتهارد از یک فرهنگ هستند و یکپارچگی فرهنگی برخوردار هستند ولی پس از سیل مهاجرت با تبعات فرهنگی و اجتماعی دست‌به‌گریبان شده‌اند. وی در پاسخ به این پرسش که در استان برای مهاجرت معکوس چه راهکارهای پیش‌بینی‌شده است، می‌افزاید: جمعیت کشور رو به پیری است و آهنگ رشد جمعیت تقریباً راکد است و به سمت منفی شدن پیش می‌رود همین موضوع می‌تواند پایه‌ای برای مهاجرت معکوس باشد. عسگری مورودی می‌گوید: استان البرز برای پذیرش مهاجرت‌ها دیگر اشباع‌شده است به لحاظ فیزیکی و فضا و همچنین دسترسی به امکانات و تسهیلات، همین امر نیز می‌تواند در مهاجرت معکوس تأثیرگذار باشد.
سیاست‌های اخیر دولت‌ها در خصوص کنترل مهاجرت ناکارآمد بوده است
وی می‌افزاید: پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده سیل مهاجرت به استان البرز کمتر شود ولی مهاجرت به شهرستان اشتهارد به دلیل وجود شهرک صنعتی و وجود رونق اقتصادی ادامه دارد.وی می‌گوید: البرز با پدیده خشک‌سالی دست‌وپنجه نرم می‌کند کمبود منابع آبی و شدن بحران منابع آبی پدیده مهاجرت را کنترل و از رشدش جلوگیری خواهد کرد. به گفته مدیرکل امور اجتماعی استانداری البرز شرایط اقلیمی و چالش‌های محیط زیستی از بروز پدیده مهاجرت جلوگیری می‌کند. عسگری مورودی در پایان سیاست‌های اخیر دولت‌ها در خصوص کنترل مهاجرت را ناکارآمد اعلام می‌کند و می‌گوید: توزیع نابرابر فرصت‌ها جمعیت را به تمرکز در یک منطقه و استان سوق داده است. در پایان؛ مضاف بر این مسائل که عنوان شد؛ وجود ضعف­‌های زیرساختی و عمرانی در شهر کرج به‌شدت گرفتن مقوله مهاجرت معکوس دامن زده است که متأسفانه در ادامه همین بحران، با گسیل شدن سیل جمعیت به شهرهای کوچک و نبود برنامه و عملیات جدی برای ساماندهی زیرساخت­‌های شهرهای کوچک در آینده نزدیک شاهد معضلات و مشکلات عظیمی در این خصوص خواهیم بود. معضلاتی که غالباً خود را به‌صورت بالا رفتن ترافیک­، بالا رفتن مطالبات پزشکی، درمانی و بهداشت نشان می­‌دهد. نمونه بسیار جالب این مسئله وضعیت فعلی معابر، خیابان­‌ها و شبکه فاضلابی فردیس کرج است که غالباً شهروندانی که در این منطقه تردد کرده­‌اند بارها و بارها مشکلات آن را تجربه کرده‌­اند. به هر صورت لازم است هم اکنون، در همین اندک زمان باقی‌مانده، مسئولان ذی­ربط طرح و برنامه‌­ای برای کنترل و مهار پدیده مهاجرت معکوس، در دستور کار خود قرار دهند تا در آینده نه‌­چندان دور مجبور نشوند بودجه­‌های هنگفت برای خسارت‌­های سنگین که پیامد مهاجرت معکوس است را هزینه کنند.