پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

پدیده شوم و زیانبار خشکسالی که به گفته کارشناسان مرگ تدریجی زمین و ساکنانش را رقم می زند، بیش از دو دهه است که ایران و مناطقی از جهان را درگیر خود کرده است.
دراین دو دهه بارش ها آنطور که باید و شاید زمین را سیراب نکرده و پیامد آن زایش پدیده هایی چون گردوخاک، ذرات معلق، خشک و بی رمق شدن زمین و حتی آفت زدگی و نابودی درختان چند صد ساله و تنومند بلوط و دیگر گونه های گیاهی درکشور بوده است. با نگاهی به وضعیت جغرافیایی کشور که در نیمه کره خشک و نیمه خشک زمین قرار دارد ضرورت توجه به موضوع آب می بایست خیلی زودتر از زمان حال مسئولان و دست اندرکاران را به این موضوع وا می داشت که بحث آبخیزداری و کنترل آبهای سطحی یا روان آب ها را جدی بگیرند و از هدر رفت این سرمایه ها جلوگیری کنند. وقوع حوادث طبیعی مانند سیل روستای سیجان در البرز یا سیل در استان های ایلام و لرستان و دیگر نقاط کشور اگر چه کنترل آن ها شاید با یک اقدام سطحی ممکن نباشد اما اجرای طرح های به ظاهر کوچک به صورت ضربتی می تواند از تکرار تخریب ها بکاهد ضمن آنکه آب های باران به سوی سفره های زیر زمینی سرازیر می شود.اگرچه وقوع هر حوادث در کشور مانند زلزله و سیل مسئولان و تصمیم گیران را به فکر و چاره اندیشی مقطعی وا می دارد اما با گذشت زمان مسائل و موضوعات به فراموشی سپرده شده و منتظر می مانیم تا حوادث تکرار شود. در این سال ها با اینکه کل کشور حتی مناطق پرباران ایران از عوارض خشکسالی رنج برده است لیکن کمتر به این موضوع پرداخته شده که می توان با کنترل روان آب های اندک حتی المقدور از فرونشست بیشتر زمین جلوگیری کرد. آبخیزداری یکی از حلقه های مفقوده در بحث خشکسالی است که اگرچه در دهه 70 شاهد شروعی براین طرح اثر گذار و ارزشمند بودیم لیکن در دهه های بعد به بوته فراموشی سپرده شد یا توجه به آن به حداقل رسید. آنطور که کارشناسان آب و خاک و منابع طبیعی می گویند، با سه روش عمده احداث سیل بند بر روی رودخانه های فصلی، خشکه چینی در ارتفاعات و ایجاد آبخوان در دشت ها می توان فواید زیادی از روان آب ها برد. پیشگیری از فرسایش خاک، نفوذ آب به لایه های درونی زمین، حفظ گونه های گیاهی و ذخیره بلند مدت آب در سفره های زیر زمینی از آثار مفید و ارزشمند آبخیزداری به شمار می رود. طرح آبخیزداری در دهه 70 توسط وزارت جهاد سازندگی (جهاد کشاورزی) و سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری در ایران کلید خورد و می رفت تا از بحران خشکسالی در کشور بکاهد. طراحان و برنامه ریزان در دهه 70 معتقد بودند که استمرار این طرح علاوه بر جلوگیری از وقوع سیل های مخرب، از میزان تخریب خاک، نابودی پوشش گیاهی و ازبین رفتن حاصلخیزی اراضی کشاورزی پیشگیری می کند. پیش بینی بیش از سه دهه خشکسالی در ایران و منطقه خاورمیانه ، موضوعی بود که در دهه 70 توسط مسئولان وزارت نیرو و حتی سازمان هواشناسی بارها به زبان آورده شد و حتی برخی کارشناسان بحران کم آبی را در دهه های 80 و 90 به عنوان یک پیش بینی و یک بحران در سطح کشور رسانه ای کردند. به گفته مدیرکل منابع طبیعی استان البرز، سرعت تغییر اقلیم از میزان فعالیت های آبخیزداری در کشور بیشتر است. حسین میر رجبی گفت: درکشور ما همیشه بعد از حوادث طبیعی به دنبال مقصر هستیم ، اما پس از فروکش کردن مسایل حاشیه ای حادثه ، موضوع به فراموشی سپرده می شود. وی ادامه داد: هر زمانی که به دنبال مقصر هستیم اصل موضوع فراموش می شود و اگر بخواهیم از مقصر سیل سیجان استان البرز نام ببرم، مقصر کمبود اعتبار است زیرا استان تازه تاسیس البرز به لحاظ بودجه و اعتبار برای ایجاد زیر ساخت ها با محدودیت مواجه است. وی ادامه داد: زمانی که البرز به استان تبدیل شد هیچ زیرساختی در بخش های مختلف از جمله آبخیزداری برای آن فراهم نبود و می بایست، خارج از اعتبارات معمول به آن بودجه داده می شد. مدیرکل منابع طبیعی البرز گفت: به عنوان مثال اداره های استان از جمله اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری با مشکل شدید اعتباری مواجه هستند و همین امر سبب شده تا پروژه ها به ویژه در بخش آبخیزداری عقیم بماند. مدیرکل منابع طبیعی استان البرز به تشریح حادثه سیل تابستان امسال در روستای سیجان به عنوان یک موضوع کلیدی پرداخت و گفت: دوره بازگشت سیل در این روستا یکصد ساله است بطوریکه رودخانه سیجان همیشه خشک است. وی بیان داشت: این حادثه ضرورت اجرای طرح جامع سیل و خطر پذیری را در روستاهای استان البرز و کشور دوچندان می کند. میررجبی ، اجرای طرح های آبخیزداری در اطراف روستاها و مناطق مختلف کشور را در کاهش خطرات سیل ضروری دانست و گفت: از بین رفتن پوشش گیاهی تنها علت تشدید سیل نیست بلکه عوامل دیگری در وقوع این حوادث دخیل است. وی گفت: در بحث فرهنگ سازی مشکل داریم، در مقطعی گمان داشتیم که باید روی مردم کار شود اما در گام نخست باید کار فرهنگ سازی بر روی مسئولان انجام شود. این مسئول ادامه داد: در بحث فرهنگ سازی، اگر نگاه ها به اراضی و منابع طبیعی تغییر کند به طور قطع بخشی از حوادث طبیعی را کنترل کرده ایم زیرا برخی نگاهشان به اراضی صرفا' اقتصادی است و زمین را بانک و منبع درآمد می دانند. وی کار سازمان جنگل ها و مراتع را نوعی پدافند غیرعامل دانست و گفت: فعالیت های این سازمان اعم از حفاظت، احیاء، توسعه و بهره برداری برای حفظ اکوسیستم و سلامت و رفاه مردم است. وی ادامه داد: اگر در بخش حفاظت از منابع طبیعی کارمی شود و از تغییر کاربری ها جلوگیری به عمل می آید حرکتی پیشگیرانه برای کنترل سیل و خطرات دیگر است. میررجبی ، احیاء مراتع و جنگل ها را برای سالم سازی محیط زیست دانست و گفت: سالم ماندن این منابع، سطح سلامتی مردم را در زمان کنونی و آینده بالا می برند و از انتشارگازهای گلخانه ای جلوگیری می کند. وی، کنترل بیابانزایی برای پیشگیری از ریزگردها را از دیگر ضرورت ها برشمرد و گفت: در استان البرز در این بخش کارهای خوبی انجام شده است. مدیرکل منابع طبیعی استان البرز گفت که طرح های مختلفی برای تقویت سفره های زیر زمینی ، کاهش آثار سیل و تقویت آبخوان ها داریم اما باید حمایت مالی شویم . وی ادامه داد: برای تولید آب کار می کنیم که نشان می دهد کار ما نگاه به آینده است و حتما باید دیده شود. مدیرکل منابع طبیعی استان البرز، تخریب عرصه ها را در تغییر اقلیم بی تاثیر ندانست و گفت: طی15 سال گذشته، فاصله زمانی وقوع سیل ها در کشور و البرز به صورت تصاعدی به هم نزدیک می شود بطوریکه در سال جاری شاهد وقوع چهار حادثه سیل در البرز بوده ایم که این ها هشدارهای ناشی از تغییر اقلیم است. وی تاکید کرد که امروز با تغییر اقلیم، افزایش دما و گازهای گلخانه ای، توسعه صنعت و جمعیت و فقر ناشی از افزایش جمعیت و مشکلات اقتصادی وقوع این گونه بارندگی ها و سیل ها و بحران ها دور از انتظار نیست. وی خطاب به مسئولان کشور و البرز گفت: اگر قرار است کار پدافندی شود تنها روی سیل یک منطقه مانند سیجان نباید تمرکز کرد بلکه موضوع را باید فراتر از آن دید زیرا احتمال تکرار این سیل در دیگر مناطق و حتی سیجان وجود دارد.وی ادامه داد: سال 87 در حوضه آبخیز سیجان چهار بند سنگ ملاتی پیش بینی شد و حتی قبل از وقوع سیل، برای مرمت سازه های آبخیزداری بالادست سیجان به مدیر کل بحران استان نامه نگاری شد. میر رجبی گفت: در سال های گذشته برای مرمت طرح های آبخیزداری در استان البرز به مسئولان استان نامه نگاری شد که در سال 93 ترمیم تعدادی سازه در حوزه فشند شهرستان ساوجبلاغ داشتیم. وی احتمال وقوع سیل در برخی مناطق استان البرز از جمله روستای آزادبر در جاده کرج - چالوس هشدار دارد و افزود: این مناطق در بستر سیل خیزی قرار دارند. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری البرز به برخی طرح های اجرایی در استان اشاره کرد و گفت: سال گذشته حدود 900 هکتار جنگلکاری در استان داشتیم در حالیکه در 40 سال گذشته حتی 200 هکتار جنگلکاری در این استان نشده بود. وی بیان داشت: برای ترویج فرهنگ مشارکت مردم در طرح های منابع طبیعی نشست های زیادی با مردم، انجمن ها، دهیاری ها و شوراهای استان برگزار شده است. همچنین به مرتعداران اطلاع رسانی شد تا برای بیمه مراتع خود اقدام کنند. تشکیل صندوق حمایت از منابع طبیعی در استان نوپای البرز و انعقاد قرارداد پروژه بین المللی ترسیب کربن در استان از دیگر مواردی بود که مدیرکل آبخیرداری البرز به آنها اشاره کرد. وی ایجاد تعادل بین دام و مرتع را در استان البرز ضروری دانست. در سیل تابستان امسال روستای سیجان استان البرز هشت نفر جان باختند، بیش از 80 دستگاه خودرو آسیب کلی دید و خسارات زیادی به واحدهای مسکونی و زیرساخت ها وارد شد.
توسعه طرح های آبخیزداری گام موثری برای پیشگیری ازوقوع سیل
مدیرکل منابع طبیعی البرز، گسترش طرح های آبخیزداری را درپیشگیری وقوع سیل دانست. میررجبی افزود: چند سالی است که بحران های زیست محیطی ، مناطق مختلف کشور از جمله البرز را دربرگرفته است. وی اظهار داشت: اگر دیر به مقوله منابع طبیعی و محیط زیست بپردازیم در آینده با آسیب های بزرگتری مواجه خواهیم شد. میررجبی گفت:درسال 89 درحوزه آبخیزداری، فعالیت های خوبی دراستان داشته ایم لیکن برای کاستن از وقوع سیل های مخرب باید این فعالیت ها در البرز و تهران بیشتر شود. وی افزود: دربخش آبخیزداری درمنطقه کندر، ویسه و طالقان فعالیتهای خوبی صورت گرفت که سیلاب خوشبختانه به این مناطق آسیبی وارد نکرد. میررجبی اظهارداشت: متاسفانه درروستای حادثه دیده سیجان به علت اجرا نشدن طرح های پیشگیرانه در سیل اخیر خسارت دید. وی خاطرنشان کرد: یکی ازاولویت های مهم در کشور و منطقه بحران های زیست محیطی و منابع طبیعی است که باید به آن توجه جدی شود. همچنین به گفته مسعود کریمی رئیس پیشین سازمان جهاد کشاورزی استان البرز،
کمبود آب فاجعه بزرگ زیست محیطی و کشاورزی را به دنبال داردو این درحالی است که بیشترین موارد بحث چالش آب توسط کشورهایی اعلام می شود که به میزان کمتری با موضوع کم آبی مواجه هستند. وی اظهار داشت: بیشترین ابداعات آب در کشورهایی صورت می گیرد که کمتر دچار بحران بی آبی هستند و این درحالی است که در کشور ما با وجود بحران کم آبی تدابیر درستی مدون نشده و این خود جای بحث دارد . وی با بیان اینکه ایران جزو کشورهای خشک جهان است و همچنین درصد قابل توجهی از خاک کشور در مناطق خشک قرار دارد، افزود: در زمان های گذشته نیاکان ما برای حفظ بقای زندگی و رفع مشکل کم آبی در نسل های آتی بعد از خود قنات هایی حفر کردند که متاسفانه ما این پیشینه را از یاد برده و به دست فراموشی سپردیم که امروز باید دوباره این قنات ها احیا شوند.
کریمی گفت: در سال های گذشته آب مورد بهره برداری بیش از حد قرار گرفته که باید مسئولان و کشاورزان برای جلوگیری از این امر کمک کنند. وی برخی از مشکلات بحران کم آبی را که به دولت مربوط می شود را خاطر نشان کرد وافزود: اگر سفره های آب زیر زمینی را به حوضچه فرض کنیم به واسطه ی برخی از طرح های ملی انتقال آب سبب جلوگیری از ورود آب به سفره های زیر زمینی شده است. در ادامه گفت: دومین مورد این که بواسطه ورود به سال های خشکسالی و کاهش میزان بارندگی و حتی پراکنش بارش به میزانی که باید باشد نیست و این مورد نیز مازاد بر علت شده و از میزان ذخیره آب های زیرزمینی کاسته شده است . کریمی سومین مشکل را بهره برداری بی رویه از آب های زیرزمینی با دستگاه های نوین برشمرد وتصریح کرد: با توجه به پیشرفت تکنولوژی و پدیده ویلانشینی، بسیاری از افراد با برداشت غیر مجاز از سفره های زیرزمینی در بحران کم آبی و نشست زمین تاثیرگذارند که این آمار نسبت به سال های گذشته 5 برابر افزایش یافته است. وی گفت: مورد دیگر توسعه آب فروشی است که علاوه بر دو مشکل قبلی است که در صورت فروش آبی که صرف برخی از کشت ها می شود، درآمد قابل توجهی برای استان و کشور ایجاد می شود. وی افزود:اصلاح الگوی کشت ،تبدیل اراضی زراعی به باغی است (چرا که مصرف آب باغات در فصل تابستان و پاییز و زمین های زراعی در فصول زمستان و بهار صورت می گیرد.)جلوگیری از استفاده دستگاه های حفاری غیر مجاز، انسداد چاه های غیر مجاز ، نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه ها ، لزوم مشارکت ذی نفعان استان در مدیریت آب ... را از جمله راهکارها ی مصرف آب بر شمرد. وی استفاده بهینه از پساب های کشاورزی و ورود بخش خصوصی در اجرای این امر را بسیار حائز اهمیت دانست و اظهار کرد: تغذیه سفره های آب زیرزمینی در زمینه عملیات آبخیزداری هزینه های فراوانی در بر دارد که باید با انتقال جوی ها و رودخانه های فصلی به مناطق تعیین شده سفره های آب زیرزمینی را مشروب کرد. وی با تاکید بر منسوخ شدن سیستم آبیاری غرقابی درکشاورزی افزود: الگوی کشت باید پیگیری و اصلاح شود و قوانین وضع شده برای جلوگیری از بهره برداری بی رویه از آب اجرایی شود. نباید فراموش کرد که خشکسالی متوالی در دو دهه گذشته میزان سفره های زیر زمینی را به شدت کاهش داده و در مناطقی از کشور سبب فرونشست زمین شده است. با این حال، ایجاد سیل بند بر روی رودخانه های دائمی و فصلی، احداث آبخوان در دشت ها ، خشکه چینی بر روی اراضی شیب دار از مهمترین مواردی است که کارشناسان برای پیشگیری از جاری شدن سیل ، کاهش فرسایش خاک و تقویت سفره های زیر زمینی توصیه می کنند. وجود هزاران رودخانه فصلی و دائمی در کشور فرصت مناسبی است تا بودجه و امکانات مناسبی به کار گرفته شود و روان آب ها به سفره های زیر زمینی سرازیر شود ضمن آنکه از آثار مخرب سیل جلوگیری کرد.