پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

یک راه خاکی، کمی دور و کمی نزدیک به شهر، کوچه های تنگ و بی قواره، دیوارهای فرسوده، خانه های کوچک تو در تو، خیل سیم های برق غیرمجاز، جوی جاری از پساب و فاضلاب، زباله، بوی آزار دهنده، تراکم جمعیت، چند دستفروش دوره گرد و کودکان کهنه پوش در حال بازیگوشی بخشی از وصف ظواهرحاشیه کلانشهری چون کرج است.
شاید این کلمه ها و عبارت ها بتواند تصویری نه چندان گویا از یک محله حاشیه ای در شهر که اغلب شبیه به هم نیز هستند، در ذهن ها ایجاد کند، هرچه که نه تنها واژه ها که حتی تصاویر هم از بیان و انتقال آنچه در درون و زیرپوست این محله ها می گذرد، عاجزند. البته حاشیه نشینی که بی تردید معادل ملموس تر آن همان نقاط فقیرنشین است، سال هاست که به پدیده و موضوعی مساله ساز بخصوص در شهرهای بزرگ بدل شده و هر از گاهی درباره آن سخنرانی، گزارش و همایش برگزار می شود و رسانه ها هم، با این حال اما، اتفاق تازه ای رخ نمی دهد و حاشیه نشین ها همچنان در حاشیه اند. قابل تامل و حیرت انگیزتر اینکه بیشتر مسوولان و نهادهای ذیربط بسیاری از ناهنجاری های فرهنگی و اجتماعی از جمله سرقت، اعتیاد، موادمخدر، مشروبات الکلی، رفتارهای غیراخلاقی و دیگر پدیده ها در جامعه را به پدیده حاشیه نشینی نسبت می دهند، لیکن برای رفع این معضل و بحران که بی تردید یکی از عوامل مهم آن فقر است، چاره اندیشی اساسی صورت نمی گیرد. این در حالی است که تاکنون مطالعه ها و تحقیقات فراوانی در این زمینه انجام شده و نتایج اکثر قریب به اتفاق آنها نیز به کلید واژه اصلی یعنی 'فقر' ختم شده است، بنابراین گرچه نمی توان جنبه های فرهنگی و آموزشی را در این پدیده از نظر دور داشت اما، به جرائت می توان ادعا کرد، فقر و بیکاری همزاد حاشیه نشینی و بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی است. چند دهه پیش که روند مهاجرت به البرز و به طور خاص به کرج شروع شد، همزمان و شاید پیش از هجوم بی امان جمعیت به این شهر که اکنون دیگر به کلانشهری بلند آوازه در همسایگی پایتخت تبدیل شده است، حاشیه نشینی نیز به نحو گسترده ای در این شهر شکل گرفت، تا جایی که به گفته مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری البرز، هرچند اکنون آمار دقیقی از حاشیه نشینی در کرج وجود ندارد، اما به تقریب یک چهارم جمعیت این کلانشهر در مناطق حاشیه سکونت دارند. حمیدرضا عسگری با اشاره به سکونتگاهای غیررسمی به جای واژه حاشیه نشینی که به جز کرج به سایر شهرهای دیگر البرز نیز سرایت کرده است، افزود: تاکنون 29 سکونتگاه غیرمصوب و سه سکونتگاه مصوب در استان البرز شناسایی شده که نه تنها اصول شهرسازی در آنها رعایت نشده بلکه ساکنان آن از هرگونه امکانات بهداشتی، درمانی و آموزشی محرومند. مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری البرز می گوید، آمار دقیقی از میزان حاشیه نشینی در کرج وجود ندارد، تقریبا یک چهارم جمعیت شهری کرج در مناطق حاشیه سکونت دارند. عسگری بسترها را برای ارتکاب جرم دراین مناطق بالا خواند و افزود: پایین بودن سرانه های آموزشی و فرهنگی سبب شده، شهروندان در برخی موارد مرتکب جرم شوند . مدیرکل اموراجتماعی و فرهنگی استانداری البرز ساماندهی این مناطق را کاری دشوار عنوان کرد و گفت: این مو ضوع مهم در شورای اجتماعی کشور مطرح شد و استاندار البرز گزارشی از سکونتگاههای غیر رسمی را به اطلاع اعضای این شورا رساند که امیدواریم با ارا یه راهکارهای اجتماعی تاثیرگذار گام های موثری دراین زمینه برداریم . یک کارشناس اجتماعی ازحاشیه نشینی به عنوان یکی از پدیده های زاییده فقر نام برد و اظهار داشت: بافت بسیاری از این مناطق فرسوده و ناایمن است و همین مسائله در مواقعی که پدیده طبیعی مانند سیل و حوادث دیگر رخ دهد ، خدمات رسانی را دشوار می کند. احمد علی جبار زاده گفت: بسیاری از رفتارها و حوادثی که ما در مجموعه آسیب های اجتماعی قرارشان می دهیم در این مناطق امکان وقوع بیشتری خواهند داشت. وی ادامه داد: سکونتگاه های غیررسمی که گاهی البته از عناوین دیگری مانند اراضی مسکونی غیرمجاز، مناطق حاشیه نشین، کپرنشینی ها و امثال آنها هم برای توصیف آنها استفاده می شود به مناطقی گفته می شود که عمدتا در حوالی شهرهای بزرگ خارج از نظارت و برنامه های رسمی شکل می گیرند و بیشتر با ساختار کالبدی نامتناسب و ساختمانهای غیراصولی شناخته می شوند. وی خاطرنشان کرد: معیارهای متعددی در شناسایی یک منطقه به عنوان سکونتگاه غیررسمی وجود دارد که ساختار فیزیکی، اجتماعی، فرهنگی، اکولوژیک و حتی ابعاد حقوقی (در خصوص مالکیت اراضی و املاک) و نیز وجه کارکردی آنها را شامل می شود. به گفته این کارشناس، در این مناطق، به دلیل دریافت خدمات عمومی ناقص، دشواری فراوان در دریافت تسهیلاتی مانند آب و برق و خدمات بهداشت عمومی و بسیاری مشکلات دیگر قیمت مسکن ها نسبتا' ارزان است و همین ارزانی نسبی سبب می شود که بسیاری از مهاجران و کارگران کم درآمد این مکان ها را برای اسکان انتخاب کنند. وی افزود: طبق برخی آمارها تاکنون بیش از 800 سکونتگاه غیر رسمی در کشور شناسایی شده است که در مجموع بیش از 52 هزار هکتار از اراضی کشور را دربر می گیرد و حدود 10 درصد جمعیت کشور دراین مناطق زندگی می کنند. جبارزاده بیان داشت: مهمترین خطراتی که ساکنین سکونتگاه های غیررسمی در جهان و ایران را تهدید می کند وضعیت بهداشت نامناسب و دریافت ناقص خدمات عمومی است. وی اضافه کرد: حاشیه نشینی در واقع چالش هزاره سوم جهان لقب گرفته است که از هر 6 نفر جمعیت دنیا یک نفر حاشیه نشین است. در ایران بنا به قولی 20 میلیون نفر حاشیه نشین هستند. این کارشناس به نقل از محمدباقر قالیباف شهردار تهران ، آمار حاشیه نشینان این کلانشهر را بین 35 تا 50 در صد جمعیت تهران اعلام کرد. وی درخصوص استان البرز نیز یادآورشد : عمده ترین آسیبهای اجتماعی به ویژه در مناطق حاشیه ای این استان نزاع و درگیری خیابانی ، اعتیاد ، خشونت خانگی ، فساد اخلاقی و سرقت است. وی گفت: آسیب ها درالبرز گویای این واقعیت است که فقر، بیکاری، مهاجرت ، فقدان امکانات رفاهی و تفریحی و ورزشی و هنری و از طرفی وجود امکانات نشاط آور لحظه ای و ارزان مانند مواد مخدر ، الکل و... از تفاوت های فرهنگی نقاط حاشیه ای و مهاجر پذیر با دیگر نقاط استان است. استان البرز با داشتن شش شهرستان و چند منطقه حاشیه ای، وجود 4 زندان بزرگ کشور نیز به عنوان یکی از بسترهای آسیب زا در آن شناخته شده است . سرهنگ سید محمد رضا خسروی معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی استان البرز دراین خصوص گفت : بیکاری ، بالارفتن سن ازدواج و مهاجرت های بی رویه به عنوان عاملی برای بستر معضلات مختلف اجتماعی است که گریبان حاشیه استان را گرفته شده است . وی اضافه کرد: ضعف برنامه های فرهنگی واقتصادی خود ایجاد کننده این آسیب ها است و کسانی که گرفتار این مشکلات شوند در دام معضلات فرو خواهند رفت. خسروی افزود: ناهماهنگی بین دستگاه های مختلف اجرایی برای ساماندهی این وضعیت موجب آسیب دروضعیت مهاجرتهای بی رویه شده است. وی درخصوص بهبود این وضعیت دراستان البرز خاطرنشان کرد : سند تدوین کاهش آسیب های اجتماعی برای دستگاههای مختلف اجرایی نوشته شده و دراختیار آنها قرارگرفته است که امیدواریم که هرچه زودتر بتوانیم این معضلات را کاهش دهیم . وی خطرنشان کرد : تعارض خرده فرهنگ ها به سبب مهاجرت از روستا ها و ایلات به مناطق حاشیه نشین از یک طرف سبب درگیری و نزاع دسته جمعی می شود و از طرف دیگر در کنار عواملی چون بیکاری ، فقر ، اعتیاد و ... می تواند زمینه ساز جرایمی مانند قتل باشد. وی افزود: در مناطق حاشیه نشین با توجه به فقر مردم، فرصت تحصیل و مطالعه از آنها سلب می شود . خسروی، فقدان شغل مناسب و درآمد کافی، تراکم جمعیت، پایین بودن سطح سواد و تحصیلات، اعتیاد، وجودمنابع و مراکز انحرافات و کج روی های اجتماعی، آشوب های اجتماعی، پیامدهای فرهنگی، اجتماعی و روانشناختی و آسیبهای امنیتی ازصفات حاشیه نشینی است. وی گفت:حاشیه نشینان با توجه به فقدان تخصص و آموزش کافی، عمدتاً به کار دستفروشی ، کار در میادین تره بارو ... می پردازند. وی، توجه وی‍ژه به فقر زدایی و توانمند سازی مناطق حاشیه نشین را مهم ترین راهکارها برای کاهش معضلات دراین مناطق ذکر کرد. در نگاهی اجمالی و جامع به علل تاثیر گذار در بروز آسیب های اجتماعی استان البرز و کشور آنچه می بینیم عبارتند از : تحولات سریع و نابرابریهای اجتماعی ، گسترش شهرنشینی بدون داشتن مهارتهای شهروندی ، ضعیف شدن کارکردهای خانواده و تغییر ارزشهای آن ، فقدان نشاط عمومی و جستجوی نشاط لحظه ای ، تداخل فرهنگی بعضا تک بعدی غیر منطبق با فرهنگ داخلی ، از جمله بسترها ی موثردر رشد معضلات اجتماعی است. به گفته کارشناسان امور اجتماعی، مثلث سیاه یکی از مهمترین علل آسیبها در سکونتگاه هاست که اولویت های آن نبود متولی مشخص ، پاسخگو، قانونی و متخصص در حوزه آسیبهای اجتماعی و پراکنده کاری های بی شمار ، عدم بکارگیری مدیران و کارشناسان زبده در مبارزه با آسیبها و عدم سرمایه گذاری فرهنگی و اقتصادی در پیشگیری ، کنترل و کاهش آسیبها از دیگر عوامل موثر در رشد معضلات اجتماعی شناخته شده است. مهار این مشکلات در گرو مشارکت بخش خصوصی فعال در حوزه های اجتماعی، آموزش مهارتهای زندگی از کودکستان تا دبیرستان ، آموزش مهارتهای زناشویی و فرزند پروری برای والدین و بزرگسالان ، تمرکز روی لایه های آسیب پذیر و در معرض آسیب و انجام پژوهش های آینده نگر است.