ارزیابی تاثیر اجتماعی پروژه های عمرانی مغفول مانده
سپیدار‌آنلاین: گروه شهری
رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر کرج خواستار ارزیابی تاثیر اجتماعی پروژه های عمرانی بر روند زندگی شهروندان شد و آن را همسو با مطالبات و دغدغه های مقام معظم رهبری دانست.
علی حاج کاظم با بیان اینکه «توسعه» معانی و مصادیق متفاوتی دارد لیکن می‌توان آن را واکنشی انسانی و اجتماعی به تشخیص نامطلوب بودن وضع جاری و انجام اقداماتی برای رسیدن به وضع مطلوب تلقی کرد، اظهار داشت: وضع جاری در حوزه‌های اقتصاد، جامعه، فرهنگ یا سیاست می‌تواند از جهات مختلف نامطلوب تشخیص داده شود و از همین رو اقداماتی برای بهبود این وضعیت انجام گیرد و بر همین اساس صورت‌های مختلف توسعه نظیر «توسعه اقتصادی»، «توسعه اجتماعی» یا «توسعه سیاسی» پدید می‌آید. اما آن صورتی از توسعه که در نظر عموم مردم بیشتر شناخته شده، «توسعه اقتصادی» است. وی با تاکید بر اینکه جوامع برای رسیدن به «توسعه اقتصادی» سه دسته اقدام انجام می‌دهند، آنها را «سیاست‌گذاری، طراحی برنامه و اجرای پروژه» دانست و بیان کرد: سیاست‌ها ماهیتی کلان و نرم‌افزاری دارند و معمولاً کلان‌نگر هستند. برای مثال، طرح تحول اقتصادی و هدفمند کردن یارانه‌ها نمونه‌ای از یک سیاست است. برنامه‌ها از دل سیاست‌ها بیرون می‌آیند و افق زمانی مشخصی دارند و خیلی بیشتر از سیاست‌ها عملیاتی شده هستند. پروژه‌ها بخشی از محصول سیاست‌ها و برنامه‌ها هستند که در دنیای واقعی تحقق می‌یابند، مشهودند و کاربرد ماده و انرژی در آنها آشکار است. عضو پارلمان شهری کرج افزود: برای مثال، کشوری ممکن است سیاست کلی صنعتی شدن را در پیش بگیرد. این سیاست در قالب مجموعه‌ای از چشم‌اندازها، پیش‌بینی‌ها و قوانین تدوین می‌شود و می‌توان آن را در قالب یک کتابچه ارائه کرد. برای تحقق این سیاست، برنامه‌های بسیاری تدوین می‌شود مثل برنامه‌ای برای توسعه شهرک‌های صنعتی، گسترش برخی صنایع، حمایت از صادرات یا توسعه کارآفرینی. این‌ها برنامه‌هایی هستند که افق‌های زمانی و مختصات اجرایی آنها بسیار محدودتر و عملیاتی شده‌تر از سیاست کلی صنعتی شدن است.
موفقيت اقدامات توسعه‌اي مستلزم لحاظ كردن پيش‌زمينه اجتماعي
رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر کرج با اذعان بر اینکه تا سه دهه قبل كارشناسان توسعه به ماهيت اجتماعي و تأثيرات گسترده‌اي كه بر زندگي مردم بر جاي مي‌گذارند بي‌توجه بودند، خاطر نشان کرد: قریب سه دهه است که مشخص شده اقدامات توسعه‌ای فقط ابعاد فنی ندارند و علاوه بر تأثیرات منفی که بر زندگی مردم به جا می‌گذارند، موفقیت آنها در دست یافتن به اهداف‌شان مستلزم لحاظ کردن برخی متغیرهای اجتماعی است. حاج کاظم گفت: امروز با اطمینان می‌دانیم که موفقيت يك اقدام توسعه‌اي در اغلب موارد مستلزم لحاظ كردن پيش‌زمينه اجتماعي اقدام است. سدهاي بسياري هر سال ساخته مي‌شوند كه مردم ساكن در منطقه مخزن سد بايد منطقه را ترك كنند؛ كانال‌هاي آبياري بسياري ساخته مي‌شوند كه كاربران روستايي اين كانال‌ها از عوارض ساخت آن ها شكايت دارند يا قادر به استفاده كارآمد از آنها نيستند، دولت‌ها سياست‌هاي گسترده‌ای در زمينه‌ی كنترل مصرف سوخت، هدفمند کردن يارانه‌ها، دادن تسهيلات مالي و اعتبارات، واگذاري منابع طبيعي، ساخت پالایشگاه و تأسیسات نفت و گاز، توسعه توریسم، کشیدن جاده‌ها و پروژه‌های خطی مشابه نظیر ریل‌ها و خطوط لوله و انبوهي از اقدامات ديگر برنامه‌ریزی و اجرا می‌کنند كه همگي تأثيراتي بر زندگي مردم به جا مي‌گذارند لذا تا زمانی که تصور می‌شد اقدامات توسعه‌ای مقولاتی فنی هستند و باید بیش از هر چیز به ارزیابی اقتصادی و فنی آنها توجه کرد، بحث ارزیابی تأثیر اجتماعی به میان نیامده بود. عضو پارلمان شهری کرج تصریح کرد: از میانه دهه 1960 ابتدا بحث‌هایی درباره تأثیرات زیست محیطی اقدامات توسعه‌ای مطرح شد. تأثیرات زیست محیطی در آن زمان چنان آشکار شده بود که نمی‌شد آنها را انکار کرد. لذا به تدریج حوزه‌ای از دانش گسترش یافت که امروزه ارزیابی تأثیر زیست محیطی خوانده می‌شود. رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر کرج ادامه داد: ارزیابی تأثیر زیست‌محیطی بر پیش‌بینی کردن تغییراتی که هر اقدام توسعه‌ای در طبیعت ایجاد می‌کند و تأثیراتی که این تغییرات بر کلیت اکوسیستم باقی می‌گذارد می‌پردازد و می‌کوشد راه‌های جبران کردن خسارات وارد بر طبیعت و عواقب کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت آنها را برآورد کند. امروزه استانداردهای گسترده‌ای در زمینه ارزیابی تأثیر زیست‌محیطی تدوین شده و اکثر کشورها دارای قوانینی برای رعایت استانداردهای زیست‌محیطی هستند. حاج کاظم با بیان اینکه ارزیابی تأثیر اجتماعی دیرتر از ارزیابی تأثیر زیست‌محیطی پدید آمده و محصول آگاه شدن بر تأثیرات مخرب اقدامات توسعه‌ای بر زندگی انسانی و اجتماعی است، گفت: اقدامات توسعه‌ای در کنار منافعی که برای گروه‌های اجتماعی دارند، چند خصیصه دیگر نیز دارند: تأثیرات اقدامات توسعه‌ای به سه دسته مستقیم، غیرمستقیم و انباشتی تقسیم می‌شود. نفع داشتن تأثیرات مستقیم ابداً به معنای سودمند بودن تأثیرات غیرمستقیم یا انباشتی نیست. بنابراین ضروری است که تأثیرات غیرمستقیم و انباشتی هر اقدامی به دقت تحلیل شود و نتیجه درازمدت آنها برای جوامع تحلیل گردد. ساخت یک اتوبان در کوتاه‌مدت فاصله دو نقطه را کاهش می‌دهد اما معلوم نیست در درازمدت چه تأثیری بر مردم نواحی اطراف بزرگراه یا اکوسیستم متأثر از بزرگراه خواهد داشت. وی گفت: فواید ناشی از اقدامات توسعه‌ای برای همه‌ی گروه‌های جامعه یکسان نیست. به‌عبارتی، برخی مردم و گروه‌ها از برخی اقدامات سود می‌برند و همین اقدامات به زیان گروه دیگری تمام می‌شود. ساخت بزرگراه برای دارندگان اتومبیل‌های شخصی مناسب است اما معلوم نیست که برخی شهروندان به‌طور کلی بازندگان ساخت بزرگراه نباشند. حاج کاظم افزود: برخی اقدامات توسعه‌ای ماهیتاً مثبت هستند و هیچ زیانی از جانب آنها متوجه کسی یا گروهی نمی‌شود، لیکن موفقیت آنها در دست یافتن به اهداف مثبت‌شان نیازمند مشارکت اجتماعی و مجموعه‌ای از زمینه‌سازی‌های اجتماعی است که بدون آنها اگرچه زیانی حاصل نمی‌شود ولی هزینه‌ی صرف شده برای اقدام هدر می‌رود و به نتیجه‌ی مثبت نمی‌رسد. به گفته عضو پارلمان شهری کرج، ارزیابی تأثیر اجتماعی حوزه‌ای از دانش علوم اجتماعی است که با کمک فعالیت میان‌رشته‌ای می‌کوشد تا تأثیرات منفی ناشی از اقدامات توسعه‌ای را قبل از آن‌که این اقدامات عملی شوند پیش‌بینی نماید و برنامه‌ای برای اجتناب از آنها یا تعدیل‌شان پیشنهاد کند. هم‌چنین شرایطی را که از نظر اجتماعی باید مهیا شود تا اقدامات توسعه‌ای به نتایج مثبت خود برسند را مشخص می‌سازد. بر اساس اظهارات منتخب مردم در شورای چهارم شهر کرج، ارزیابی تأثیر اجتماعی سه کارکرد با اهمیت دیگر نیز داراست: با استفاده از روش‌هایی که تحت عنوان «روش‌های مشارکتی» خوانده می‌شوند، نظر مردم درباره اقدامات توسعه‌ای شناسایی شده و سعی می‌شود، علاوه بر نظرات کارشناسان، دیدگاه‌های مردم نیز در برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات توسعه‌ای وارد شود. وی عنوان کرد: موفقیت عمده اقدامات توسعه‌ای به مشارکت فعال مردم نیاز دارد. ارزیابی تأثیر اجتماعی راه‌های جلب مشارکت مردم را بررسی کرده و نشان می‌دهد تحت چه شرایطی مردم آماده‌اند با رضایت در به ثمر رسیدن اقدامات توسعه‌ای همکاری کنند. این مسئول گفت: ارزیابی تأثیر اجتماعی سبب می‌شود تا شرایط اجتماعی ناشی از هر اقدام توسعه‌ای مشخص شود. انتشار این یافته‌ها، بالاخص برای گروه‌هایی که تحت تأثیر این اقدامات قرار می‌گیرند، سبب می‌شود افکار عمومی نسبت به پی‌آمدهای هر اقدام توسعه‌ای آگاهی داشته باشد. این آگاهی، سبب شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها و ایجاد فشار برای پاسخ‌گو شدن مدیران در برابر تصمیم‌ها و اعمال‌شان می‌شود. حاج کاظم ادامه داد: به این ترتیب، ارزیابی تأثیر اجتماعی مجموعه‌ای از تکنیک‌ها برای شناسایی پیامدهای ناشی از انواع اقدامات توسعه‌ای است، و همزمان ابزاری انتقادی برای پیشبرد آگاهی عمومی، شفافیت و پاسخ‌گویی در مقوله توسعه است. این دانش از تکنیک‌های علوم اجتماعی برای شناخت پی‌آمدهای اجتماعی ناشی از هر اقدام توسعه‌ای استفاده می‌کند، و آگاهی‌ای تولید می‌کند که می‌تواند در توسعه اجتماعی، پاسخ‌گو کردن مدیریت، افزایش کارآمدی و ثمربخشی توسعه، هدفمند کردن تخصیص منابع، کاهش زیان‌های ناشی از اقدامات توسعه‌ای و حرکت به سوی توسعه‌ی پایدار کمک کند. وی گفت: ارزیابی تأثیر اجتماعی قریب سه تا چهار دهه در جهان قدمت و بسط و توسعه جدی آن در ایران کمتر از یک دهه عمر دارد. مهم‌ترین فعالیت‌ها برای توسعه دانش ارزیابی تأثیر اجتماعی در ایران در دو سال گذشته و توسط شهرداری تهران انجام شده است. که طی برگزاری همایشی برخی از مهم‌ترین تأثیرات اجتماعی ناشی از توسعه صنعتی در بخش‌های مختلف از جمله صنایع نفت و گاز، توسعه‌ی توریسم، سدسازی و فعالیت‌های مدیریت شهری بررسی شد.
رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر کرج در پایان اظهارامیدواری کرد؛ شهرداری کرج نیز بتواند همایش مشابهی را در این کلانشهر برگزار نماید و به بررسی بیشتر تاثیرات اجتماعی پروژه های عمرانی و خدماتی بر روند زندگی روزمره شهروندان بپردازد.