پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

عوامل مختلفی در ایجاد و توسعه پدیده گرد و غبار یا همان ریزگردها که امروز به مشکلی اساسی در کشور مبدل شده و بسیاری از استان های کشور را درگیر خود کرده، دخیل است که تحلیل درست آن می تواند ما را در ارایه راهکارهای مناسبی برای مقابله با آن یاری رساند.
میزگرد بررسی عوامل ایجاد و توسعه ریزگردها و تاثیر آن در آلودگی محیط زیست و راه های مقابله با این پدیده با حضور اصغر محمدی فاضل رییس دانشگاه محیط زیست و حسین محمدی مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز در مرکز ایرنا در البرز برگزار شد تا این عوامل و کارآمدترین راه ها برای مقابله با آن مورد تحلیل قرار گیرد.
ریزگردها مختص ایران نیست
فاضل رییس دانشگاه محیط زیست در این میزگرد با تاکید بر اینکه بهتر است در بررسی موضوع تولید گرد وغبار، به جای ریزگرد از همان عبارت گرد و غبار استفاده کنیم که صحیح تر است، زیرا وقتی ریزگردها می گوییم تنها دسته ای از مجموعه گرد و غبار مطرح می شود. وی افزود: عوامل مختلفی برای ایجاد و توسعه این غبار وجود دارد، موضوع تولید غبار فقط منحصر به ایران هم نیست و اینگونه نیست که منحصر به مناطق شهری و یا روستایی باشد و در مناطق کویری نیز که گرد و غبار زمینه هایی برای ایجاد و توسعه دارند. رییس دانشگاه محیط زیست خاطرنشان کرد: بسیاری از کشورها حتی کشورهایی که خودشان نقش جدی در تولید ریزگردها یا گرد و غبار نداشته اند، امروز شاهد این پدیده هستند. وی با اشاره به اینکه باید ابتدا تحلیل کنیم که این پدیده در کجای پهنه کره زمین استعداد بروز و مشاهده دارد، اظهار داشت: این پدیده اساسا در مناطق خشک و بیابانی و مناطق کویری احتمال وقوع و مشاهده زیادی دارد که شامل کشور ایران هم می شود. همچنین این پدیده در حاشیه بیابان ها و حاشیه مناطق وسیع کویری احتمال وقوع دارد، بنابراین باز هم ما شامل آن می شویم، صرف نظر از اینکه ایران خود می تواند یک کشور بیابانی و خشک و نیمه خشک محسوب شود.
با دست خود شرایط ایجاد و توسعه گرد و غبار را فراهم کرده ایم
وی ادامه داد: ما در کنار مناطق وسیع بیابانی و کویری قرار گرفته ایم، به خصوص منطقه غرب کشور به طور طبیعی در معرض این پدیده است. بخش سوم هم مناطقی است که به دلیل حذف پوشش گیاهی و تخریب ساختار سطحی خاک احتمال بلند شدن غبار و خاک از سطح زمین با وزش خاک وجود دارد که متاسفانه به دلیل کاهش رطوبت در کشور و پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی و کاهش پوشش گیاهی سطحی این عوامل را به دست خود ایجاد کرده ایم. رییس دانشگاه محیط زیست ادامه داد: مشاهده گرد و غبار در یک منطقه اعم از شهری و روستایی سه دلیل می تواند داشته باشد که ما هرسه دلیل را داریم. هم خودمان در شرایط خشک و نیمه بیابانی هستیم، هم در همسایگی مناطقی وسیع بیابانی هستیم و هم به دلیل کاهش پوشش گیاهی و رطوبت سطحی خاک شرایط را برای ایجاد غبار محلی ایجاد کرده ایم.
گرد و غبار همه کشور را تهدید می کند
فاضل محمدی افزود: بنابراین به صورت پایه ای می توان گفت با مجموعه شرایط موجود مواجهه و مشاهده غبار در کشور ما نه در چند استان بلکه مشاهده آن موضوعی غیرمترقبه در 33 استان کشور نیست. بدون تردید شرایطی به وجود آمده که پدیده را تشدید یا تقویت می کند که به نظر می رسد ما در ابتدای مسیری هستیم که این شرایط تشدید شده اند و روبه وخامت هم می روند.
از دست رفتن رطوبت خاک و تضعیف پوشش گیاهی عوامل اصلی
حسین محمدی مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز نیز در این باره گفت: استان البرز مثل سایر مناطق کشور در محدوده کمربند خشک و نیمه خشک کره زمین قرار دارد و میزان بارندگی ما یک چهارم میانگین بارندگی جهانی است و میزان تبخیر نیز سه برابر میانگین بارندگی در کشور است. وی با تاکید بر اینکه موضوع گرد و غبار پدیده جدیدی نیست، گفت: با این وجود در این سال ها، پدیده شدت پیدا کرده که علت اصلی آن از دست رفتن رطوبت خاک و به دنبال آن تضعیف پوشش گیاهی در کشور ما و کشورهای همسایه است. محمدی خاطرنشان کرد: پتانسیل آبی ما حدود 100 میلیارد تا 130 میلیارد متر مکعب است که حدود دو میلیارد مترمکعب آن مربوط به استان البرز است. به لحاظ منابع آبی پتانسیل خوبی داریم، اما متاسفانه به دلیل انتقال آب بین حوزه ای از استان البرز به قزوین و تهران عملا این منابع آبی که باید دشت های ما را سیراب می کرد، به حوزه های برون استانی انتقال داده می شود. بهره برداری بیش از اندازه از سفره های زیرزمینی برای تامین آب در استان هم مشکلاتی ایجاد کرده است. وی افزود: 90 درصد آب شرب استان از 300 حلقه چاه و 10 درصد از سد کرج برداشت می شود که این موضوع دلیلی برای از دست دادن رطوبت دشت های استان و افت سطح سفره های زیرزمینی بوده که خشکسالی را نیز در پی داشته و باعث شدت گرفتن گرد و غبار در استان البرز بویژه در کلانشهر کرج شده است. وی افزود: از طرفی با آلودگی هوا مواجه هستیم که پدیده گرد و غبار این آلودگی را تشدید کره و باعث شده منابع ثابت و سیار هم افزایی داشته و ریزگردها روی گازها نشسته و اثرشان روی دستگاه های تنفسی و سلامت افراد را شاهد باشیم.
پروژه بررسی وضعیت ریزگردها با همکاری دانشگاه محیط زیست
محمدی افزود: با بررسی اولیه در انتهای سال 93 پروژه ای با عنوان شناسایی کانون های ریزگرد و راه های مقابله با این کانون ها چه در مناطق حاشیه ای استان و چه در درون استان، با همکاری دانشگاه طراحی شد. مدیرکل حفاظت محیط زیست البرز ادامه داد: بررسی های اولیه نشان می دهد کانون هایی در استان داریم، مثل دشت اشتهارد که حدود 40 تا 50 هزار هکتار از این اراضی در معرض فرسایش بادی است و عمده ریزگردهایی که وارد استان البرز می شود، منشاء محلی و منطقه ای دارد. شامل مناطقی در جنوب استان قزوین، دشت های بوئین زهرا و شمال استان مرکزی و دشت هایی در جنوب تهران که متاسفانه امسال بدلیل خشکسالی فرکانسش افزایش پیدا کرده است. محمدی گفت: برای ارایه راهکارها موثر منتظر به نتیجه رسیدن این بررسی ها و مطالعات هستیم زیرا در قرارداری که با دانشگاه منعقد کرده ایم به دنبال تامین منابع هستیم. دراین مطالعه راهکارها پیش بینی شده است. پس از اینکه کانون های محلی و منطقه ای شناسایی شد بر اساس نتایج مطالعه اقدام می کنیم. وی در خصوص ضرورت ورود همه بخش ها و همکاری برای کاهش آلودگی هوا نیز گفت: در کلانشهرهای آلوده کشور کارگروه آلودگی هوا داریم که به ریاست استاندار تشکیل می شود و محیط زیست دبیری کارگروه را دارد و دستگاه هایی مثل جهاد کشاورزی و هواشناسی و برخی سازمان های دیگر نیز عضو کارگروه هستند. وی خاطرنشان کرد: در جلسه ای که دو هفته پیش برگزار شد، از سوی نماینده و مجری که از سطح دانشگاه معرفی شده بود، پروژه ارایه شد که شامل روش کار، شناسایی کانون های محلی و منطقه ای ریزگرد در استان البرز بود. اگر نتایج این پروژه که قرار است تا شش ماه آینده به محیط زیست گزارش شود، به پایان برسد، وظایف هر یک از دستگاه ها در رابطه با اجرای راهکارهای پیش بینی شده در خصوص کنترل ریزگردها ارایه می شود که منابع طبیعی، محیط زیست، جهاد کشاورزی و سایر دستگاه ها وظایفی برای جلوگیری از توسعه کانون های ریزگرد عهده دار خواهند شد.
مقابله با ریزگردها راهکار کوتاه مدت ندارد
فاضل رییس دانشگاه محیط زیست درباره موضوع راهکارهای مقابله با این پدیده در کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت نیز گفت: به عقیده من باید درباره عوامل عمیق تر بحث شود تا بتوانیم راحت تر به راهکارها برسیم. وی ادامه داد: اکنون نمی شود یک نسخه جامعی را حتی بعد از انجام مطالعه مشخص کرد. تردید دارم راهکار کوتاه مدتی وجود داشته باشد، مگر راه هایی که خود مردم می توانند انجام دهند، برای اینکه خودشان را کمتر در معرض این عوامل قرار دهند. فاضل افزود: احتمالا کارهای کوتاه مدت سطحی مثل ایجاد یک فضای سبز سریع در یک منطقه به عنوان بادشکن یا حفظ رطوبت یک منطقه که کارهای بسیار پرهزینه و بسیار کوتاه مدت و سطحی هستند و بعضی از آن ها به پروژه های علمی تخیلی بیشتر نزدیک می شوند. رییس دانشگاه محیط زیست خاطرنشان کرد: اینکه در جایی بتوانیم اقدامی انجام دهیم که در کوتاه مدت مواجهه با یک پدیده وسیعی مثل گرد و غبار را مانع شویم، مقداری ساده انگاری است و باید با دقت بیشتری به آن پرداخت و به عقیده من باید امید به راه حل های میان و بلند مدت بست. وی تصریح کرد: اگر موضوع را درست شناسایی نکنیم، پیدا کردن راه حل آن ممکن است ما را منحرف کند، به جهت اینکه ما از یک بیماری و یک ناهنجاری به وجود آمده آثار سطحی آن را می بینیم.
نباید از عوامل ریشه ای گرد و غبار غافل شویم
فاضل در ادامه با اشاره به اینکه وقتی شتابزده عمل کنیم فقط به دنبال درمان سطحی آن هستیم، گفت: غافل از آن که عوامل ریشه ای این پدیده در بلند مدت می تواند بسیار صدمات جدی داشته باشد و چه بسا به آثار سطحی آن نباید کاری داشته باشیم و باید کاری کنیم که آثار سطحی خود را نشان دهد، برای اینکه از شرایط حادی که وجود دارد عبور کنیم. مثل بدنی که بیمار شده و این بدن بیمار تب کرده است اگر ما فقط ممانعت از تب کنیم کمکی به حل مشکل نکرده ایم بلکه ممکن است صدمات دیگری را به فرد زده باشیم. وی با تاکید بر اینکه موضوع مهار کردن آثار سطحی پدیده گرد و غبار باید مورد توجه قرار گیرد، گفت: نکته ای که وجود دارد اینکه پدیده گرد و غبار پدیده ای است که تابع عوامل محلی و عوامل وسیع تر خارج از حوزه محلی است که اگر بخواهیم در حوزه استان البرز صحبت کنیم موضوع گرد و غبار در این استان بخشی به مسایل داخل استان مربوط است و بخشی مربوط به اتفاقاتی است که خارج از استان می افتد. فاضل گفت: اتفاقاتی که خارج از استان می افتد خارج از کنترل مدیران استانی هم خواهد بود و مدیریت کلان استان، استاندار و معاونین و سایر نهادهای در خدمت استان و چه مجموعه هایی مثل محیط زیست و بهداشت و درمان و ... شاید نتوانند در عوامل برون استانی دخالتی داشته باشند. رییس دانشگاه محیط زیست افزود: در مورد عوامل داخل استان به نظر می رسد که استان البرز مثل بسیاری از عرصه های کشور یک توسعه بدون ضابطه و بدون رعایت ظرفیت های طبیعی و ظرفیت های بالقوه را تجربه کرده است. وی ادامه داد: توسعه سکونت گاهی، توسعه صنعت، بهره برداری بی مهابا از منابع آبی، جابجایی منابع آب و دستکاری در ساختار منابع آب استان البرز به اندازه کافی داخل استان را دست خوش تغییرات کرده است. فاضل ایجاد سد کرج از سال های دور را نخستین دستکاری بزرگ در سطح استان البرز دانست و گفت: اتفاقی که باعث شده که تقریبا مناطق جنوبی استان را با یک پدیده خشکسالی خودخواسته مواجه کنیم، این بوده که بسیاری از آب راه هایی که در استان وجود داشته را با ایجاد سد مسدود کردیم. یک دشت وسیع و حاصلخیزی در جنوب استان داشتیم که با ایجاد سد در بالادست با انگیزه آباد کردن آن را خشک کردیم و اراضی آن به عرصه های بایر و صنعتی و سکونتگاهی مبدل شد. جنوب استان البرز از خط اتوبان تهران به قزوین به سمت جنوب که حتی بخش هایی از استان تهران در منطقه شهریار را هم شامل می شود، در 50 سال گذشته چه بر سر این منطقه آورده ایم. طبیعی است اتفاقاتی که در این منطقه افتاده، منطقه ای که رطوبت قابل توجه داشته و سطح آب زیرزمینی در بعضی از این نقاط در حد چاه های دست کن معمولی بوده، اکنون همان چاه هایی که تا 20 متر به آب می رسیدند، اکنون با دستگاه در حد چند صد متر هم نمی توان به آب رسید. رییس دانشگاه محیط زیست ادامه داد: وقتی این اتفاق می افتد، پدیده خشکی در سطح ایجاد کرده ایم که از این پدیده توقعی نمی شود داشت مگر اتفاقاتی که اکنون افتاده است. به صورت بی ضابطه در هرجا که اراده کرده ایم یک خط مستقیم ترسیم کرده و جاده کشی کرده و آن را تعریض کرده ایم. این جاده را تبدیل به اتوبان کرده ایم، به صورت خودخواسته و به صورت خودخواهانه هر حوزه روستایی را به حوزه شهری تبدیل کرده ایم و هر آبادی را تبدیل به شهر کرده ایم. اکنون باید دید چه تعداد آبادی در البرز داشته ایم که به شهر تبدیل کرده ایم. فاضل تاکید کرد: در یک بررسی سطحی در مناطق شهری و بخصوص در جنوب استان البرز می توان دید چه قدر کانال، آب راه و مسیل داریم که چیزی حدود 10 تا 20 سال هیچ آبی از آن عبور نمی کند، مگر حرکت آب های بارندگی شدید که بعضا اتفاق می افتد. توسعه مناطق صنعتی، تعداد مناطق صنعتی که داریم، صنایعی که مجوز دارند و صنایعی که وابسته به آب هستند و در استان البرز ایجاد شده اند. عرصه های سکونتگاهی البرز چه میزان بوده و اکنون چه میزان است. این کارشناس محیط زیست تصریح کرد: اگر فرض کنیم شهروندان البرزی اعم از کرج و دیگر شهرها، متوسط آب معمول دیگر شهروندان کشور را مصرف کنند، وقتی بارگذاری یکی دو میلیون نفره را به بارگذاری 10 میلیون نفره تبدیل می کنیم، طبیعی است که نیاز آبی و مصرف را بالا می بریم. عرصه های سکونتگاهی ایجاد می کنیم که بدون تردید نیاز به خاک برداری و حمل و نقل مصالح دارد و سکونتگاه هایی ایجاد می کنیم که در این مورد هم مشکل داریم. در معماری این سکونتگاه ها کجای کرج هویت معماری در درون و بیرون آن می بینیم. فاضل همچنین تاکید کرد: با این کارهایی که انجام داده ایم و نحوه بهره برداری، انتقال آب، توسعه صنعت و سکونتگاهی، توسعه جاده ای و با این دست اندازی ها و با فشار عجیب گردشگری بر روی عرصه های کوهستانی، چه اتفاق دیگری انتظار داشتیم. وی با تاکید بر اینکه مقدار قابل توجهی از سوخت کشور در استان البرز سوزانده می شود، گفت: سوختی که ناشی از تردد خودروهایی است که اساسا در استان البرز دقیقه ای توقف نمی کنند و فقط عبور می کنند. اگر ارزش ترانزیتی برای استان البرز ارزش محسوب می شود، این استان باید از ارزش هایش استفاده کند نه اینکه تنها مشکلاتش برای استان البرز باقی بماند.
عوامل داخلی باید برطرف شود
رییس دانشگاه محیط زیست درادامه افزود: در عرصه عوامل در بخش عوامل داخلی شرایطی وجود دارد که مادامی که این شرایط برطرف نشود، انتظار از استانداری و محیط زیست و دیگران خارج از موضوع است. عوامل خارجی هم عواملی هستند که همه کشور با آن درگیر هستند. موضوع گرد و غباری که ازکشورهای همسایه دریافت می کنیم، پروژه های عظیمی که در ترکیه در حال اجراست، اتفاقاتی که در عراق می افتد و شخم زدن تمام خاک عراق توسط نیروهای بیگانه و اشغالگر و اتفاقاتی که در مناطقی از عربستان می افتد، اتفاقات جدی که در سوریه و اردن می افتد و مسایلی که در کنترل آب های مرزی روی می دهد و اتفاقاتی که در کشور ما خارج از استان می افتد، عواملی هستند که مدیران استان در رفع آن نمی توانند نقشی داشته باشند، مگر یک خواسته عمومی و ملی و اراده ملی ایجاد شود.
همه استان های کشور در معرض تهدید گرد و غبار
وی ادامه داد: وقتی در مورد ذرات کمتر از 2.5 میکرون صحبت می کنیم که یکی از آلاینده های شهری است، آلاینده ای نیست که از زمین بلند شود و 50 کیلومتر آن طرف تر بنشیند، ممکن است هزار کیلومتر بعد رسوب کند و خودش را نشان می دهد. بنابراین همانطور که مناطق مرزی ما در خط مواجهه با این پدیده هستند، استان های داخلی کشور را هم می تواند درگیر کند.
مشکلات کم آبی و خشکسالی در البرز
محمدی مدیرکل حفاظت محیط زیست البرز با اشاره به اینکه استان البرز کمتر از سه دهم مساحت کشور را شامل می شود در حالیکه سه درصد جمعیت کشور در این استان سکونت دارند و دو درصد منابع آبی را دارد، گفت: نسبت سرانه آبی خوبی داریم ولی این منابع متاسفانه از استان خارج می شود. وی ادامه داد: میانگین تراکم جمعیت در استان البرز 10 برابر تراکم جمعیت در کشور است یعنی بعد از استان تهران استان البرز رتبه دوم را دارد و از لحاظ ضریب رشد جمعیت البرز بعد از بوشهر رتبه دوم را با 3.5 درصد دارد که می تواند شدت بهره برداری از منابع را افزایش دهد.
وقتی سه درصد جمعیت کشور و چهارهزار واحد صنعتی یعنی شش یا هفت درصد واحدهای صنعتی کشور در این استان متمرکز هستند، به جز واحدهای کشاورزی، برغم اینکه اکثر این واحدها فقط در البرز مستقر هستند ومنافع آن به دیگر نقاط می رسد، با استقرار این واحدهای صنعتی و تراکم جمعیت و خروج آب از استان به نحوی از منابع به جای اینکه بهره برداری کنیم، بهره کشی کرده ایم.
در فرایند برنامه ریزی توسعه و استفاده از منابع منطبق با ظرفیت ها عمل نکرده ایم. در آمایش سرزمینی که باید انجام می دادیم و توان سنجی می کردیم، این موضوع بر اساس نیازهای اقتصادی و اجتماعی و برنامه های استفاده از سرزمین اولویت بندی نکردیم. در برنامه سوم پیش بینی شده بود که برنامه توسعه استان ها در برنامه چهارم بایستی براساس آمایش سرزمین صورت بگیرد که متاسفانه ما از آن در 10 سال گذشته غفلت کرده ایم و از منابع سرزمینی بویژه آب بیش از ظرفیت استفاده کرده ایم که منجر به خشکسالی و از دست رفتن رطوبت و شدت ریزگردها شده است.
برغم همه این مشکلات و بهره کشی از منابع کمافی السابق این عطش برای توسعه صنعتی و سکونتگاهی در استان وجود دارد. وی افزود: متاسفانه در دولت گذشته با اینکه محدودیت استقرار شعاع 120 کیلومتری که در استان البرز وجود داشت، این محدودیت را از شهرک های صنعتی برداشتیم، حتی مصوب کردیم شهرک های صنعتی جدید هم در استان البرز ایجاد شود، این در حالی است که استان البرز ظرفیت بیش از این برای بارگذاری جدید را ندارد.
تاکید دولت تدبیر و امید بر آماده سازی طرح آمایش سرزمین
محمدی تصریح کرد: با استقرار دولت جدید مسوولین استان با محیط زیست هم عقیده هستند و ما با مطالعه و طرح آمایش سرزمین در استان که در حال طی کردن مراحل نهایی است، براساس ظرفیت ها، راهبردهای توسعه را تدوین خواهیم کرد. متاسفانه همیشه معتقد هستیم شغل و اشتغال را باید در صنعت جستجو کرد در حالیکه ظرفیت های خوب دیگری در استان مثل خدمات، بازرگانی و گردشگری داریم که از آن غفلت کرده ایم و همیشه به دنبال ایجاد شهرک های صنعتی و استقرار واحدهای صنعتی بوده ایم که علاوه بر اینکه آب بر بوده اند، باعث آلودگی هوا هم شده اند. این صنایع به دنبال خودش جمعیت را از استان های دیگر به استان البرز کشانده و شغل را برای ساکنان دیگر استان ها ایجاد کرده است.
در مدیریت فاضلاب مشکل داریم
وی با تاکید بر اینکه به لحاظ مدیریت فاضلاب در استان البرز براساس شاخص های موجود رتبه آخر را داریم، گفت: یعنی سرانه اتصال به شبکه های تصفیه فاضلاب حدود 15 درصد است ولی میانگین کشوری حدود 50 درصد است. عقب ماندگی حدود 10 تا 15 ساله را به لحاظ مدیریت فاضلاب در استان داریم، به نحوی که حدود 90 تا 95 درصد فاضلاب خانگی وارد محیط می شود که موجب آلودگی منابع آب زیرزمینی و حتی خاک کشاورزی می شود. در حوزه صنعت هم همینگونه است. از هشت شهرک صنعتی موجود در استان فقط یک شهرک صنعتی دارای تصفیه خانه استاندارد فاضلاب است.
20 تا 25 میلیون مترمکعب فاضلاب صنعتی وارد محیط می شود
مدیرکل حفاظت محیط زیست البرز افزود: در برآوردهای انجام شده حدود 20 تا 25 میلیون مترمکعب سالانه فاضلاب صنعتی که آغشته به مواد سمی و فلزات سنگین هستند، وارد محیط می شود.
وی ادامه داد: حدود 180 تا 190 میلیون مترمکعب فاضلاب خانگی وارد محیط می کنیم و حدود 20 تا 25 میلیون مترمکعب فاضلاب صنعتی.
برخی بحران های آبی و زیست محیطی را خودمان ایجاد کرده ایم
فاضل رییس دانشگاه محیط زیست نیز گفت: باید ابتدا بپذیریم در ایجاد بحران هایی نظیر بحران آب در کشور بسیاری از این مشکلات را با دست خودمان ایجاد کرده ایم و باید جسارت پذیرش این مشکلات را طی چند دهه گذشته داشته باشیم. وی افزود: بانوع توسعه ای که داشته ایم مشکلات را ایجاد کرده ایم و باید خودمان آن را حل کنیم. مساله ای که وجود دارد در مدیریت کلان کشور، کشوری هستیم با متوسط بارندگی حدود 260 میلی متر که یک کشور خشک محسوب می شویم، در یک کشور خشک نمی شود بارگذاری مدل هایی که در سایر کشورها بخصوص در اروپا در جریان است را به جریان انداخت اما متاسفانه در تمام عرصه ها به دنبال رسیدن و نزدیک شدن به استانداردهای اروپایی هستیم. یعنی در شکل مسکن به سمت مدل های اروپایی می رویم، در مدل کشاورزی هم همینطور، به اتکا کدام آب اینگونه کشاورزی می کنیم.
راندمان کشاورزی کشور کمتر از 30 درصد
این کارشناس محیط زیست افزود: بر اساس فرمایشات 17 اسفند مقام معظم رهبری، در حدود 90 درصد آب کشور را صرف کشاورزی می کنیم. کشاورزی که خودمان، مدیران و کارشناسانمان اذعان دارند راندمان آب در آن کمتر از 30 درصدی است. وی افزود: نزدیک به 90 درصد همان 90 درصد آب مصرفی در کشاورزی را اتلاف می کنیم و مجموع همه این آب را هزینه می کنیم که یک محصول را تولید می کنیم که مقدار قابل توجهی از این محصول نیز در فرایند تولید و توزیع و عرضه به مصرف کننده از بین می رود. باید بررسی کنیم که این محصول را در کشوری با این منابع آبی که داریم و شرایط موجود اساسا باید تولید کنیم یا نه؟ باید در کشور در هرجایی برنج بکاریم؟ در هرجایی در کشور باید گندم تولید کنیم؟ باید انواع و اقسام صیفی جات و هندوانه را در هرجای کشور تولید کنیم؟ بعد از تولید هم با راندمان های آن چنانی که داریم با قیمت های کمتر از هزینه حمل و نقلش به کشورهای همسایه بفروشیم و بعد فکر کنیم که ارز آوری می کنیم. فاضل خاطرنشان کرد: ما در واقع یک تانکر بزرگ آب در اندازه یک هندوانه می فروشیم و دو سه دلار از آن درآمد داریم و باید مبلغی هم روی آن بگذاریم و پول لاستیک برای تریلی بدهیم که هندوانه را برای ما حمل کرده یا هزینه بنزین و گازوئیل آن را بدهیم. وی با تاکید بر اینکه مجموعه نظام و مدیریت کشور باید صریح و صادقانه به به موضوع مدیریت منابع آبی ورود جدی پیدا کند و جسارت و شجاعت به خرج دهد، اظهار داشت: بارگذاری توسعه اعم از کشاورزی، صنعت، حمل و نقل و سکونت گاه های انسانی را با توجه به استعدادهای آبی موجود باید انجام دهیم. وی ادامه داد: اگر به دنبال آن باشیم که مشکلات استان البرز را حل کنیم و پس از سه تا 20 سال دیگر تمام مشکلات استان حل شد و استان البرز بر فرض مثال تا 10 سال آینده بهترین نقطه کشور شد و هیچ چیزی کم نداشت و بهترین استانداردهای زندگی را به دست آورد، اما وقتی مشکلات در تهران، قزوین، زنجان، سیستان و بلوچستان، خوزستان و دیگر استان ها وجود داشته باشد، این توسعه در استان آیا می تواند پایدار باشد؟ رییس دانشگاه محیط زیست تصریح کرد: در سطح ملی باید یک رویکرد با صداقت، صراحت و شجاعت داشت و خود را درگیر مسایل سطحی و موضوعات سیاسی و قومی و قومیتی نکرد و موضوعات را با توجه به توانایی های موجود مدیریت کرد. وی افزود: در مسایل بهداشتی نیز در طول دهه گذشته اگر یک تخت بیمارستانی افزایش پیدا کرده ولی هیچ واحد بیمارستانی زیاد نشده است. البرز منطقه ای به نام فردیس دارد که با 700 تا 800 هزار جمعیت یک تخت بیمارستانی ندارد. منطقه در آستانه بحران بهداشتی و پزشکی است، آن وقت بحران گرد و غبار را هم اضافه می کنیم و بعد می خواهیم مشکل را حل کنیم. اگر یک موج گرد و غبار در فردیس بیاید ویک دهم این جمعیت یعنی 700 نفر را در یک روز روانه درمانگاه و بیمارستان کنیم چگونه یکجا می توانیم جوابگوی این 700 نفر باشیم. این موضوع در حمل و نقل و جابجایی در برق و آب نیز وجود دارد. الگوی توسعه الگویی نیست که تصاویری خیالی از آن ایجاد کنیم و بعد انتظار برآورده شده آرزوهایمان را داشته باشیم.
خطای توسعه در نیم قرن گذشته
محمدی مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز گفت: در توزیع فعالیت ها و جمعیت ها در نیم قرن گذشته دچار خطاهای خیلی بزرگ و استراتژیک شده ایم به این گونه که تمام مراکز آموزش عالی ما در دو سه شهر بزرگ مثل تهران، تبریز، اراک و اصفهان متمرکز و باعث شده که جمعیت از سایر نقاط کشور به این شهرها آمده و متمرکز شوند که در این مناطق دچار چالش های زیست محیطی مثل محدودیت منابع آب و آلودگی هوا مواجه هستیم. اگر در پنج برنامه توسعه قبل از انقلاب که اجرا کردیم و پنج برنامه هم بعد از انقلاب، از همان ابتدا مطالعه و طرح آمایش سرزمین برای کشور تهیه می کردیم با این مشکلات مواجه نمی شدیم. ما منابع آبی خیلی خوبی در خلیج فارس و دریای عمان داریم. می توانستیم خیلی از صنایع و فعالیت هایمان و جمعیت هایمان را در سواحل آنجا متمرکز کنیم به جای اینکه جمعیت را از روستاها و سایر مناطق بیاوریم و در پایتخت و دیگر شهرهای بزرگ متمرکز کنیم و با این چالش های زیست محیطی روبرو شویم. محمدی خاطرنشان کرد: اکنون هم باید به همین سمت و سو رفته و در شهرهای بزرگ مثل اصفهان و کلانشهر کرج، تبریز و تهران به دنبال استراتژی مهاجرت معکوس باشیم و شهرهای بزرگ به سمت کوچک شدن رفته و جمعیت از این مناطق به دیگرمناطق برده شوند.
توجه به توسعه متوازن در برنامه ششم
رییس دانشگاه محیط زیست در ادامه گفت: ما اکنون در آستانه طراحی برنامه ششم است و تا پایان سال 94 باید برنامه ششم به تصویب مجلس برسد و از ابتدای سال 95 این برنامه اجرا شود. چقدر ارزیابی کرده ایم که برنامه های اول تا پنجم موفق یا ناموفق بوده اند؟ ما برای هرکدام از این درس هایی که آموخته ایم هزینه های قابل توجهی پرداخت کرده ایم. به رایگان که این تجربه ها را به دست نیاورده ایم و باید به این تجارب توجه داشته باشیم.
در حوزه کشاورزی برای منابع آب و خاک قیمت قائل شویم
فاضل خاطرنشان کرد: در حوزه کشاورزی باید همانطور که برای نهاده های کشاورزی، کارگر، سم و کود قیمت قائلیم همانطور برای خاک و آب قیمت قائل باشیم، متاسفانه مشکل کشاورزی ما این است که بر مبنای خاک رایگان و آب رایگان پایه گذاری شده، یعنی تولیدی انجام می شود که بسترهای این تولید برای ما رایگان است و وقتی که رایگان است ما محاسبه قیمت تمام شده واقعی نمی کنیم و وقتی محاسبه قیمت تمام نشده نشود با این پدیده می شویم که یک کالا را داریم به یک یا 10 درصد ارزش واقعی خودش می فروشیم. وی ادامه داد: اگر محصول کشاورزی تولید می شود ارزش مقدار آبی که صرف تولید آن محصول کشاورزی شده و ارزش مقدار خاک ارزش مواد سوختی که برای تولید آن محصول کشاورزی استفاده شده، ارزش منابع مالی ارزش بیمه های کشاورزی که مقدار قابل توجهی از آن از منابع عمومی دولت پرداخت می شود که باید هم پرداخت شود، باید احصاء شود. باید تمام این ها احصاء شود و بعد مقایسه شود برای یک فعالیت دیگر، ما شاید هرچیزی را بتوانیم وارد کشور کنیم ولی آب، خاک وهوا را نمی توانیم وارد کنیم، حتی کشورهایی که به دنبال این مدل رفته اند، موفق نبوده اند مثل مدل های توسعه کشاورزی در عربستان که باید دید چقدر ناپایدار بوده است. بسیاری از کشورهای حاشیه خلیج فارس فکر کرده اند با حمل خاک یا خرید و یا سرقت خاک، خاک را جا به جا کرده اند، ولی نتوانسته اند یک مدل کشاورزی به وجود بیاورند چون آن عناصری که برای کشاورزی لازم داشته را نداشته اند.
ماهیت مطالعات صورت گرفته درباره ریزگردها
رییس دانشگاه محیط زیست گفت: مطالعات و طرح های انجام شده درباره پدیده گرد و غبار در سه بخش است، یک بخش جلوگیری و کنترل از تولید و برخاستن و انتقال و انتشار غبار است، که در کشور کارهای مختلفی انجام شده مثلا در تولید مالچ های بیولوژیک یا توسعه عرصه های سبز در داخل یا خارج از کشور. عرصه دیگر موضوعی است که مرتبط با موضوع گرد و غبار یا انتقال و جابه جایی در کشور است. یکسری اقدامات باید در این حوزه انجام شود. بادشکن های بزرگی که عرصه های جنگلی بزرگ یا پهنه سبز بزرگ مرطوب یا بارگذاری سازه های سکونتگاهی که مانع از توزیع یا عامل ایجاد منابع جدید نشود. بنابراین بخشی از دیگر اقدامات مربوط به بخش انتقال گرد و غبار می شوند یا اقدامات دیگری که در بسیاری از شهرها یا روستاها در حال انجام است که مقابله یا کنترل اثرات سوء ناشی از گرد و غبار است که مثل اقدامات بهداشتی. می توان اقداماتی که در شهرهای مرزی در حال انجام است، مثل توزیع ماسک، تعطیلی مدارس و ادارات، جلوگیری از فعالیت های آلاینده هوا نظیر تعطیلی فعالیت معادن و فعالیت های ساختمانی و صنایع ودعوت از گروه های آسیب پذیر برای عدم خروج از منازلشان را ادامه داد.
کانون های محلی و فرامحلی ریزگردها در البرز
محمدی مدیرکل حفاظت محیط زیست البرز گفت: در سه ماهه امسال هفت یا هشت مورد با پدیده گرد و غبار در استان مواجه بودیم که یکی دو مورد آن منشاء برون مرزی داشت که خیلی هم پایدار بود که چهار روز درگیر آن بودیم ولی در پنج یا شش مورد دیگر که کوتاه مدت بود، بیشتر کانون های محلی و مربوط به جنوب قزوین و شمال استان مرکزی و دشت های بین استان البرز و جنوب استان تهران بود که به عواملش اشاره شد. در حقیقت بحث از دست رفتن رطوبت خاک عامل اصلی آن بوده است. وی ادامه داد: اداره منابع طبیعی در دشت اشتهارد بحث احیای پوشش گیاهی را با عنوان طرح ترسیب کربن اجرا می کند که اقدام بسیار موثری است، ولی وقتی به دنبال عوامل اصلی آن نباشیم، راهکارها پاسخگو نخواهد بود. در استان البرز وقتی 12 هزار حلقه چاه داریم که دو سوم آن به صورت غیرمجاز بوده که آب را از عمق زمین به سطح آورده و آن را در معرض تخریب قرار می دهد، خود می تواند عامل جدی برای کاهش رطوبت زمین و فقر پوشش گیاهی باشد که این مشکل را درتمام کشور بخصوص در دشت قزوین که کانون تولید ریزگرد و گرد و غبار در استان البرز است، داریم. وی ادامه داد: متاسفانه در مجلس قبلی مواجه با این مصوبه بودیم که چاه های غیرمجازی که تا سال 85 حفر شده اند مجوز بهره برداری بگیرند که این مصوبه ای بود که به مشکلات آب افزود که برای اجرای آن مصوبه هم باید چاره اندیشی شود. نظارت بر بهره برداری از منابع آب هم ضعیف است.