پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

جهت ارج نهادن به مقام والای قضاء و قضاوت و تكریم از مقام شامخ شهید مظلوم آیةالله دكتر بهشتی اوّلین مسئول دستگاه قضایی جمهوری اسلامی که در هفتم تیرماه 1360 بر اثر انفجار بمب در محل دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی به شهادت رسید؛ هفته اوّل تیرماه به عنوان هفته قوه قضائیه نامگذاری شده است.
قوه قضاییه، از مظاهر اقتدار و حاکمیت نظام شمرده می شود. بر این اساس، نویسنده محترم پس از تبیین جایگاه و وظایف قوه قضاییه، به معرفی ارکان اصلی این دستگاه پرداخته است. تجلیل از مقام دو شهید برجسته قوه قضاییه و دیدگاه های حضرت امام خمینی رحمه الله و مقام معظم رهبری درباره دستگاه قضایی، از دیگر بخش های این مقاله است. در بخش دیگر، در مورد یکی از مهم ترین وظایف دستگاه قضایی که همان بُعد نظارتی و بازرسی است، مطالبی ذکر شده است. نویسنده، محتوای پایانی نوشتار حاضر را به ارتباط مردم و رسانه ها با دستگاه قضایی اختصاص داده است.
عدالت قضایی یکی از مهم ترین آرمان ها و آرزوهای جامعه بشری، اجرای عدالت قضایی است. عدالت، یعنی برقراری مساوات و برابر شمردن همه افراد جامعه از نگاه قانون و همچنین نفی جامعه طبقاتی. عدالت قضایی نیز به معنای حل اختلاف های افراد با یکدیگر بر اساس قوانین مصوّب است. در نظام جمهوری اسلامی ایران، قوه قضاییه عهده دار اجرای عدالت قضایی است. ازاین رو، مسئله قضا در قانون اساسی به منظور پاسداری از حقوق مردم، امری حیاتی شمرده شده و به دلیل حساسیت بنیادی و دقت در مکتبی بودن آن، بر لزوم دور ماندن نظام قضایی از هر نوع رابطه و مناسبت های ناسالم، تأکید شده است.
وظایف قوه قضاییه
در اصل 156 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مهم ترین وظایف قوه قضاییه در پنج بخش ذکر شده است: بخش اول، از میان بردن خصومت ها و حل اختلافات و دعاوی؛ بخش دوم، احیای حقوق عامه و گسترش عدل و آزادی های مشروع؛ بخش سوم، نظارت بر حُسن اجرای قوانین؛ بخش چهارم، کشف جرم و تعقیب و مجازات و تعزیر مجرمان و اجرای حدود و مقررات مدوّن جزایی اسلام؛ بخش پنجم، اقدام مناسب برای پیش گیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمان. افزون بر این، برخورداری همه آحاد حقیقی و حقوقی به دادرسی و سهولت دسترسی همگان به آن و حفظ، حراست و حمایت از حرمت انسان ها از دیگر وظایف قوه قضاییه در قانون اساسی است.
نخستین معمار دستگاه قضایی
شاید بتوان گفت نخستین پایه گذار و معمار دستگاه قضایی انقلاب، شهید مظلوم آیت اللّه دکتر بهشتی است. شهیدی که با وجود مدت زمان محدودی که عهده دار سامان بخشی و ایجاد تشکیلات نوین قضایی بود، تأثیر مهمی بر سمت و سو و جهت گیری آن داشت و می توان گفت پایه های آغازین قوه قضاییه با اندیشه های او بنیان نهاده شد. شهید بهشتی در نگاه امام راحل رحمه الله جایگاه ویژه ای داشت. سخنان امام در مورد ایشان، پیش و پس از شهادت، گویای شناخت ویژه حضرت امام از وی بود. شاید والاترین تعبیر از شخصیت آن بزرگوار، تعبیر رهبر کبیر انقلاب بود که او را به تنهایی «یک ملت» نامید.
مجاهد متعهد
یکی از افتخارات همیشگی دستگاه قضایی، وجود خدمت گزارانی است که بدون هیچ ادعا، جان عزیز خویش را در راه والایی اسلام نثار کردند. شهید بزرگوار، حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی قدوسی در پانزدهم مرداد 1358 بر اساس حکمی از سوی امام راحل رحمه الله به سمَت دادستان کل کشور منصوب گردید. در دو سال حضور این شهید والامقام در این منصب، بسیاری از مفاسد و توطئه های دشمنان کشف و خنثی گردید. او سرانجام در چهاردهم شهریور 1360 بر اثر انفجار بمب آتش زای قوی به وسیله تروریست های عضو گروهک منافقین در محل دادستانی کل، به شهادت رسید و دعوت حق را لبیک گفت. امام خمینی رحمه الله در تجلیل از مقام شهید قدوسی فرمود: «این جانب سالیان طولانی آن بزرگوار را به تقوا و حُسن عمل و استقامت و مقاومت و تعهد در راه هدف می شناختم. شهادت بر او مبارک و خروج از ظلمات به سوی نور بر او ارزانی باد».
قوه قضاییه، پناهگاه مردم
بنیان گذار نظام مقدس جمهوری اسلامی، همواره توجه ویژه ای به دستگاه قضایی داشت و در سخنان و پیام های گوناگون، جایگاه مهم این نهاد را یادآور می شد و توصیه های راه گشایی به مسئولان قضایی می فرمود. ایشان در یکی از سخنان خود فرموده است: «قوه قضاییه که ملجأ و پناه گاه مردم ستم دیده است، قوه ای است مستقل و هیچ مقامی حق دخالت در آن را ندارد. اگر کسانی پیدا شوند که در امور قضایی دخالت می کنند، باید بدانند برخلاف دستورات شرع و نظام جمهوری اسلامی عمل کرده اند. مجلات و روزنامه ها و رسانه های گروهی توجه داشته باشند که تضعیف قوه قضاییه، برخلاف موازین اسلامی است. دستگاه قضایی و قضات محترم توجه داشته باشند که در حساس ترین مکان نظام، خدمت می کنند. سعی کنند با کمال دقت و مهربانی و قاطعیت با تمام افراد مواجه گردند تا مردم از آنان راضی گردند که رضایت مردم، رضایت خداوند را به دنبال دارد».
قضا، معیار سلامت یک کشور
مقام معظم رهبری در مورد دستگاه قضایی می فرماید: «قضا در یک کشور، معیار سلامت آن کشور است. اگر دستگاه قضایی سالم بود، می توان نتیجه گرفت که وضع عمومی جامعه و کشور از جهت برخورداری از عدالت و دوری از تبعیض و ستم و اجحاف و تجاوز و این عنصرهای بزرگ بشری، سالم است؛ یعنی اگر فرض کنیم کسی از یک کشور هیچ خبر[ی [نداشته باشد، [سپس[ به دستگاه قضایی آن کشور برود و تفحصی بکند، ببیند که آن جا قضاتی عادل و قاطع، سیستم و سازمانی منسجم و کارآمد، قوانینی حساب شده و عادلانه وجود دارد و مشاهده کند که آنها خوب کار می کنند، قاعدتا باید نتیجه بگیرد که وضع کشور خوب است».
وظیفه نظارتی
یکی از مهم ترین وظایف قوه قضاییه، نظارت است. در قانون اساسی افزون بر اجرای عدالت، وظیفه دیگری نیز بر عهده دستگاه قضایی گذاشته شده و آن بُعد نظارتی این دستگاه است. این قانون، علاوه بر آنکه نظارت بر حُسن اجری قوانین را بر عهده دستگاه قضایی نهاده است، نظارت بر مقررات، مصوّبه ها و آیین نامه هایی را نیز که دستگاه های اجرایی تصویب می کنند دربرمی گیرد؛ یعنی هم نظارت بر اجرا مطرح است و هم بازرسی. بدون تردید، اقتدار قوه قضاییه در انجام این وظیفه، موجب اصلاح دستگاه های دیگر و رشد و توسعه آنها می شود. پس از استقرار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی رحمه الله مسئولیت دیوان عالی کشور را که بالاترین مقام قضایی کشور است، در اسفندماه 1358 ش به دست باکفایت آیت اللّه بهشتی سپرد تا برای این تشکیلات حیاتی که نقش مهم و تعیین کننده ای در جامعه دارد، با درک و درایت والای ایشان برنامه نو و دقیق فراهم گردد و عدل و قسط در جامعه رواج یابد. ایشان نیز در طول مدت این مسئولیتِ خطیر و شریف، منشأ خیر و خدمت بود و امور قضایی کشور را سر و سامان داد و انسجام بخشید و برای اسلامی کردن و اجرای کردن احکام اسلام، فعالیت های گسترده ای در این تشکل انجام داد و با به کارگیری قُضات عادل و عالم، نظام قضایی را دگرگون ساخت. آن همه تلاش بی وقفه او در این قوه فراموش نشدنی است و به راستی که او مظهر عدالت علوی بود. شهید مظلوم دکتر بهشتی را می توان یکی از معماران بزرگ تجدید بنای تفکر انقلابی و تشکیلاتی انقلاب اسلامی ایران به شمار آورد؛ زیرا در زیر لوای رهبری امام امت به هدایت انقلاب پرداخت و آن را از انحراف و انزوا یا توقف و رکود محفوظ داشت و سرانجام در همین راه خون پاکش برای تداوم بخشیدن به انقلاب و رسوا کردن چهره اهریمنان و منافقان، بر زمین ریخت و روح پاکش به آسمان پرواز کرد. یادش جاودانه باد. تیر، ماه اشک و زخم است. اشکی که در سوگ 72 تن از یاران امام خمینی رحمه الله همواره بر گونه هایمان جاری است و زخمی که هرگز التیام پذیر نیست. تیر، ماه اندوه است؛ اندوه در فراق مرزبانان حماسه و ایثار؛ مردانی که ستایش عصرها و نسل ها را برانگیختند. در هفتم تیر 1360، ما زخم خوردیم و داغ دیدیم؛ فریاد زدیم و سرخ گریستیم و از آن روز بر مدار اشک و آه چرخیدیم. در چنین روزی، دیوسان، بهشتی ـ آن مرد تنهای صحنه های آتش و خون ـ را به خون غرقه کردند؛ مردی که سیره اش چون آبشاری پرشکوه و هیجان بخش، از لطافت های انسانی سرشار، و سرشتش به گلبرگ های رنگارنگِ بخشش و گذشت، آراسته بود. مظلومی که اندیشه ژرف نگرش به سان رود پاک و زلال، از چشمه جوشان امامت لبریز بود. روحش شاد و فردوس برین جایگاهش باد.
امام علی (ع)و اهتمام به عدالت
علی علیه السلام آیینه تمام نمای ذات اقدس حق تعالی است. خرد بزرگان در همه اعصار از درک ابعاد نامتناهی وجود این مظهر آفریدگار هستی، فرو مانده است. جرج جورداق مسیحی در کتاب معروف خویش، تحت عنوان امام علی علیه السلام صدای عدالت انسانی، درباره عدالت آن بزرگوار چنین می نویسد: «این ضربت ابن ملجم نبود که علی علیه السلام را شهید کرد؛ بلکه عدالت علی بود که موجب شهادتش گردید». آری عدم رشد و نبودِ بلوغ فکری و فرهنگی و اجتماعی مردم آن زمان و عدم درک صحیح تعالیم انسان ساز اسلام، موجب گشت که عدالتِ او را تحمل نتوانند و روی از حضرتش برتابند و حتی به ستیز با او برخیزند و فاجعه شهادتش را به وجود آورند. در هر حال، نگاهی به فرازهایی از عدالت و دادگری امیرالمؤمنین علیه السلام می تواند راه گشا و راهنمای پیروان آن حضرت به خصوص کسانی که در مناصب داوری مشغول به خدمت هستند، قرار گیرد. آن حضرت می فرمایند: «انسان مستضعف و مظلوم را عزیز خواهم داشت تا حقش را از ظالم بستانم و قدرتمندِ زورگو نزد من خوار خواهد بود تا حق را از او بازپس بگیرم». در جای دیگر می فرماید: «به خدا قسم برای گرفتن حق مظلوم از ظالم به حق و انصاف حکم می کنم و ستمگر و ظالم را به ادای حق وادار می سازم، گرچه این کار او را خوش نیاید».